W wieku XIX, zwłaszcza w jego drugiej połowie, nastąpił znaczny zwrot w stronę czystości. Podczas gdy w poprzednich wiekach wodę traktowano raczej nieufnie, a kąpiel uważano za zło konieczne i ogromne ryzyko, teraz rozpoczęła się intensywna propagacja higieny. Sądząc po jej intensywności, musiała napotykać na pewne trudności.

Kąpiel ze zła koniecznego zmieniła się w higieniczny obowiązek. Jeżeli do wody dodano różnych środków, kąpiel mogła także mieć działanie lecznicze lub kosmetyczne.

Wiązała się ona jednak z trudnościami logistycznymi. W domach ani mieszkaniach nie było oddzielnych pomieszczeń przeznaczonych tylko do higieny. Bardzo często trzeba było się ograniczyć do umywalni w sypialni i wanny stawianej w kuchni lub pokoju. Owszem, zalecano paniom urządzanie osobnej łazienki, o ile mogły sobie na to pozwolić, ale mało kto miał tyle miejsca i pieniędzy. I w mieście, i na wsi wodę nosiło się do domu z zewnątrz, a następnie ogrzewało w kuchni. Napełnienie wanny wiązało się więc ze sporym wysiłkiem. Stąd także pojawiający się czasem zwyczaj kąpania się kilku osób po kolei w tej samej wodzie – napełnianie wanny dla każdego z osobna byłoby po prostu zbyt czasochłonne i męczące. Pojawiły się już prysznice, jeszcze w formie przenośnej.

Chociaż dostrzegano już ważność kąpieli, nadal uważano je za ryzyko dla zdrowia, gdyż zagrażały przeziębieniem. Faktycznie, w gorzej ogrzanych pomieszczeniach nie było o nie trudno, a samo przeziębienie w czasach przed antybiotykami mogło skończyć się znacznie poważniej, niż dzisiaj.

Państwu, a przede wszystkim paniom, zalecano również krzewienie higieny wśród służby (chociaż niekoniecznie miało to obejmować użyczanie im wanny).

 

(Art. nad.) Ze względów hygienicznych byłoby rzeczą pożądaną, gdyby w każdym większym przynajmniej hotelu warszawskim, mogło się znajdować choć po jednej, albo lepiej po parę wanien, dla użytku przyjezdnych. Organizm rozstrojony znużeniem podróży, a częstokroć niedomagający, jedną kąpielą bywa nieraz do pożądanego stanu doprowadzony, ale na to potrzeba, aby kąpiel nie pociągała za sobą nowych trudów rozbijania się po bruku przez całe miasto, dla znalezienia tej dogodności. Aby koszty łatwiej pokryć się mogły, wystarczyłoby uczynić wanny takie dostępnemi dla publiczności, niekorzystającej z łazienek nadwiślańskich, dlatego najczęściej, że one są odległe od środka miasta,
Podróżny

„Kurier Warszawski”, 1869

 

Najenergiczniejszym środkiem do zahartowania ciała służącym, jest prysznic z zimnej wody, używany co dzień, cały rok, zimą i latem, w swojem własnem mieszkaniu. Do prysznica takiego używać można najprostszych sprzętów domowych, jak: balii, konewki, karafki i t. p., ale najodpowiedniejszym do tego jest przyrząd umyślnie na ten cel zbudowany, nie wiele zajmujący miejsca i niezbyt kosztowny. Woda użyta do tego nie powinna być bardzo zimna, ale taka, która przez noc w pokoju stała. Natychmiast po takiej kąpieli, którą najlepiej wziąć rano, zaraz po wstaniu z łóżka, trzeba starannie cale ciało wytrzeć, ubrać się i przez kwadrans lub pół godziny ruchu używać, na dworze jeżeli czas jest ładny, a w przeciwnym razie u siebie w pokoju. Dzieci niżej lat pięciu i starcy, u których wszystkie, najmniejsze oziębienie ciała bardzo jest trudne do wyrównania, a zatem szkodliwo, niepowinni tego rodzaju hartowania używać; również osoby cierpiące na reumatyzm lub artretyzm (podagrę) nie mogą się hartować w ten sposób, przed najradykalniejszem wyleczeniem swojej choroby; użycie zimnej wody bezwarunkowo wywołaćby musiało u nich powiększenie bólu i pogorszenie stanu zdrowia. Osoby delikatne, nieprzyzwyczajone do używania zimnej wody, rozpocząć mogą od wody letniej i powoli przejść do zimnej, wreszcie nawet prysznic z letniej wody już wielce jest pożyteczny.

Dr F.G., Jak się uchronić od zaziębienia, w: „Bluszcz”, 1871

 

Wygodnym i poszukiwanym sprzętem jest przyrząd do zimnej kąpieli Prischnitzem powszechnie zwanej; szczególniej dziś gdy hydropacya tak ogromnego nabiera w medycynie znaczenia.
Duży metalowy basen, ma na kilka łokci wysokie i dosyć grube cztery słupki, podtrzymujące w górze nie wielki zbiornik na wodę, z durszlakowym spodem. Za otwarciem kranu, stosowna maszynerya pcha wodę w górę przez jeden z wydrążonych słupków, która obfito kroplistym deszczem spada znowu na dół basenu. Rodzaj fontanny urządzonej w środku daje tak zwaną kąpiel natryskową, dowolnie silnym bijącą promieniem, wodotrysk ten kierować sobą pozwala wedle potrzeby i uznania. W drugim słupku znajduje się pompka ssąca, wybierająca niepotrzebną po kąpieli wodę.
Cały aparat zarzuca się płócienną firanką opartą na słupkach, i przymocowaną w górze.
Znaczny tych Prischnitzów zapas posiada magazyn p. Knolla na Czystej ulicy, szkoda tylko że cena tego użytecznego przyrządu nie dla wszystkich zwolenników hydropatyi przystępnym go czyni: dochodzi bowiem do rs. 70.

Gospodarstwo domowe. Przyrząd do zimnej kąpieli (Prischnitz), w: „Tygodnik mód i powieści”, 1875

 

Mówiąc o czystości w ogóle nie można pominąć że człowiek winien koło siebie samego utrzymać jak największą czystość, a to przez codzienne mycie, częste kąpanie się i zmienianie bielizny. W większych miastach urządzone są w tym celu parnie i łazienki, mimo tego jeżeli gospodyni może mieć tylko stosowny w swem mieszkaniu kącik dla swej rodziny, wanienki dla dzieci mniejszych, zyska wiele na wygodzie i oszczędności.
Miejsce takie powinno być w zimie ogrzane i bez przeciągów, urządzone tak by wody nie wnoszono i nie wynoszono przez pokoje. Nie podaję tu formalnego opisu łazienek, tę bowiem można tylko w domach zamożnych z wszelką wygodą urządzić, ale gospodyni w miernym stanie powinna mieć dla siebie wannę blaszaną, a choćby i drewnianą, osobliwie gdy mieszka na wsi, lub w małem miasteczku.

Julia Selingerowa, Obowiązki kobiety każdego stanu w zakresie gospodarstwa domowego, Lwów 1882

 

Kąpiele dla zdrowia winny się brać podług przepisu lekarza; dla czystości należy się kąpać raz lub przynajmniej dwa razy w tydzień.

Julia Selingerowa, Obowiązki kobiety każdego stanu w zakresie gospodarstwa domowego, Lwów 1882

 

Wychodząc z kąpieli potrzeba mieć pod nogi rogóżkę a przed sofką lub krzesełkiem, na którem się siada, kocyk; ciało ma być dobrze wytarte i osuszone, bielizna w zimie ogrzana.

Julia Selingerowa, Obowiązki kobiety każdego stanu w zakresie gospodarstwa domowego, Lwów 1882

 

Także i służbie należy ułatwić tego rodzaju czystość, przez wysyłanie od czasu do czasu własnym kosztem do kąpieli (ciepłej lub zimnej); na wsi łatwiej da się to uskutecznić, wszędzie bowiem znajduje się jakaś woda, bądź to rzeka, staw, czy młynówka itp.

Julia Selingerowa, Obowiązki kobiety każdego stanu w zakresie gospodarstwa domowego, Lwów 1882

 

Koniecznem jest choć raz na tydzień używać ciepłej kąpieli w wodzie 26° R., jeżeli okoliczności są potemu to bardzo jest pomyślnie używać  kąpieli co drugi dzień lub nawet codzień — zostając w wodzie nie dłużej nad 15 minut; dłuższa bowiem nad 20 minut kąpiel zamiast wzmacniać—osłabia.

Lucyna Ćwierczakiewiczowa, Cokolwiek bądź chcesz wyczyścić czyli porządki domowe, Warszawa 1887

 

Nie uwierzycie, jak zdrowem jest podobne zmywanie, jak się potem człowiek czuje rzeźwym na ciele i na umyśle! Wtym celu doskonały uczyniono wynalazek, to gumowe wanny, które można zabierać ze sobą nawet do kuferka, gdyż bardzo mało zajmują miejsca, zwinięte szczelnie.  Prawie dla każdego są one przystępnemi, bo mamy już tego rodzaju wanny, a raczej baseny od dwudziestu marek.

Wanda Reichsteinowa-Szymańska, Poradnik dla młodych osób w świat wstępujących, ułożony dla użytku tychże przez Wielkopolankę, Poznań 1891

 

Drugiem przypomnieniem zdrowotności naszej są kąpiele gotowe przysyłane do domu głównie podczas jesieni i zimy, mają one najlepsze zastosowanie, a szczególnie podczas chorobliwego stanu miasta. W półgodziny po zapotrzebowaniu przysyłają gorącą kąpiel ze wszystkiemi przyborami, nawet ze lśniącym ogrzewaczem i prześcieradłem, a w dziesięć minut po odbytej kąpieli nie ma śladu w mieszkaniu, iż kąpiel miejsce miała. W abonamencie kąpiel kosztuje tylko 75 kop.  

L.C., Pogawędka gospodarcza, w: „Bluszcz”, 1892

 

Kąpiele. Jak już w części osobno wspomniano, odgrywa woda bardzo ważną rolę zarówno w medycynie, jak w kosmetyce. Kąpiele w Nilu i Gangesie przywracały młodość i zdrowie. Skuteczność leczniczej wody starano się zwiększać rozmaitymi sposobami Dość wspomnieć o kąpielach Lais korynckicj w oliwie zmięszancj z wonnościami , o skutecznych kąpielach Dyany des Poitiers, o poziomkowych i malinowych kąpielach pani Tallier.
Oczywista były to dziwactwa, których nikomu nie pragniemy zalecać. Statystyka wykazuje, że kobiety narodów, u których nie szczędzi się wody do mycia, o wiele dłużej zachowują młodość, niż kobiety innych krajów.
Kąpiele nie mogą działać należycie, jeśli ciało trzyma się zanurzone pod wodą przez czas krótki tylko. U kąpieli należy ciało nacierać i zmywać, aby wzmocnić jeden z głównych celów kąpieli, t. j. oddzielanie się łusek tłustego już naskórka. Dla zakonserwowania urody nadaje się najlepiej letnia kąpiel o ciepłocie +/- 26° R. Letnia kąpiel jest bardzo wskazana dla osób bladych, podczas gdy zimnej powinny używać osoby nadmiernie czerwone. Tym ostatnim jeszcze bardziej zalecić można gorące kąpiele nożne. Także nienaturalne zabarwienie skóry, skutek zbyt wysokiej lub zbyt niskiej temperatury — usuwa się za pomocą lokalnych zimnych kąpieli, hartujących skórę.
W regule powinno się przynajmniej raz w tygodniu wziąć kąpieli letniej, a obok tego zmywać się co dnia zimną wodą. Przed wyjściem z ciepłej kąpieli należy się ochłodzić za pomocą zimnego tuszu, a następnie natrzeć ciało, już otarte z wody, kolońską lub inną wodą toaletową. Często do kąpieli dodaje się rozmaite ingredyencje. Najpopularniejszym z takich dodatków do kąpieli jest grys w połączeniu z odrobiną krochmalu. Na pomarszczoną skórę doskonale działa kąpiel mocno ciepła, do której dodano trochę esencji benzoesowej. Nieznośne swędzenie skóry usuwa się, dodając do kąpieli dwuwęglanu sody (soda bicarbon). W jednym i drugim wypadku dodatek ma wynosić około 125 gramów na jedną kąpiel. Bardzo wzmacniająco działa kąpiel ciepła z dodatkiem 1 do 2 kg. soli. Kobiety otyłe powinny do kąpieli dodać trochę potaszu i sody. Napiętość skóry zwiększa się po dodaniu do kąpieli jednego litra rumu. Ze względu na urodę należy zrezygnować z parni. W kąpielach z wody mineralnej należy salwować skórę twarzy, pokrywając się grubym pokładem cold-creamu. Ponieważ wiele wód mineralnych odbiera właściwą barwę paznokciom, przeto paznokcie, udając się do takiej kąpieli, trzeba natrzeć silnie tłuszczem.
W lecie, kąpiąc się co dnia w rzece, czy stawie, należy niemniej brać raz na tydzień w domu letnią kąpiel.    

Bądź piękną! Zbiór rad i wskazówek dla użytku wszystkich kobiet, w: „Nowe Mody”, 1896

 

Wstawszy zrana należałoby użyć kąpieli Prysznicowej, do czego obecnie można nabyć u każdego dobrego blacharza odpowiedni przyrząd za przystępną cenę. Kąpiel Prysznicowa, wanienna, lub rzeczna wpływa nie mniej na apetyt, ale po jej użyciu koniecznem jest używanie ruchu. Marya de Lorme**) i Ninona de Lenclos***) — niewiasty, słynne z piękności ciała, zachowanej do bardzo późnego wieku zawdzięczały utrzymanie w świeżości swych wdzięków — wodzie zimnej! Jeśli mamy wierzyć kronice, Ninona jeszcze w 80. roku życia miała liczny tłum... wielbicieli! Księżna Zajączkowa do starości zachowała także świeżość ciała zapomocą tego samego środka. Higiena doradza ruch i kąpiel jako przedziwny środek do utrzymania zdrowia, siły i czerstwości; lecz czy chętnie słuchają wszyscy tej »gderliwej babuni«?

Małgorzata Bogacka, Powszechna kuchnia swojska, oparta na wieloletniem doświadczeniu i zdrowotno - dyetetycznych zasadach, Nowy Sącz, 1896

 

Do kąpieli możemy posługiwać się wanną marmurową, drewnianą lub cynkową. W tym razie ostatnim, należy zwrócić uwagę na to, aby do wanny wlewać najpierw zimną wodę, a następnie dolewać gorącą w miarę potrzeby, a to w celu oszczędzania wanny. Dajemy tę przestrogę, wiedząc z doświadczenia, że zwykle dzieje się wprost przeciwnie. Wskutek gwałtownego rozgrzania się wanny, cynk mięknie, a prąd wody żłobi w nim szpary i rysy, pojawiające się głównie na dnie wanny. Przez wlanie zimnej wody, zwilżony cynk nie rozgrzewa się tak szybko, a gorąca woda żadnej już szkody nie sprawi.

Lucyna Ćwierczakiewiczowa, O przyrządzaniu kąpieli, w: Kolęda dla gospodyń, 1898

 

Ciepłota kąpieli w wannie — z której kobieta przynajmniej raz w tygodniu korzystać powinna — ma być dostosowaną do wrażliwości indywidualnej. Średnio ma ona wynosić latem między 24˚0—28° C., zimą między 26˚-30˚C. Czas trwania 5— 10 minut. (Oczywiście nie mam tu na myśli kąpieli leczniczych). Przebywanie w kąpieli czas dłuższy, niekiedy całemi godzinami, jest niezdrowem; zanadto wydelikaca skórę, czyniąc ją mało odporną na wpływ y zewnętrzne.

Dr Władysław Hojnacki, Hygiena kobiety, Lwów 1902

 

Otóż każda dbająca o ten rozwój dziecka matka winna od wczesnej młodości przyuczać swą córkę do obowiązkowej kąpieli ciepłej 35-30˚C, przynajmniej raz na tydzień, jeśli częściej nie można; co dzień natomiast, w braku kąpieli należy zmywać całe ciało gąbką, zanurzoną w letniej wodzie. W kąpieli ciepłej nie powinno się pozostawać dłużej nad pół godziny, dłuższa kąpiel bowiem osłabia, a po wyjściu z niej nakazanym jest bądź tusz zimny, bądź też szybkie opłukanie gąbką zamaczaną w zimnej wodzie, po którem trzeba ciało mocno wytrzeć grubem prześcieradłem.

A. Callier, Hygiena piękności. Praktyczny poradnik dla prawdziwie eleganckich kobiet na podstawie najlepszych źródeł skreśliła, Kraków, Warszawa 1903

 

Chcąc nadać świeżość skórze należy używać kąpieli spreparowanych w sposób następujący:
Esencyi lawendowej………….15 gramów
    ‘’        rozmarynowej..…….10     ‘’
    ‘’        eukalyptusu…………..5     ‘’
Natrum bicarbonicum…….…600     ‘’
Niemniej korzystnem w tych razach jest użycie do kąpieli tynktury benzoesowej (125 gramów do jednej kąpieli). Kąpiel taka ożywia skórę i wpływa zbawiennie na jej koloryt.

A. Callier, Hygiena piękności. Praktyczny poradnik dla prawdziwie eleganckich kobiet na podstawie najlepszych źródeł skreśliła, Kraków, Warszawa 1903

 

Wzmacniające są kąpiele z domieszką 1-2 kilogramów soli kuchennej. W celu schudnięcia dodaje się do kąpieli sodę lub potaż. Elastyczność skóry wzmaga domieszka alkoholu: 1 litra spirytusu czystego t. zw. stolarskiego, lub lepiej jeszcze araku. Na wzmocnienie systemu nerwowego, po wyczerpaniach wszystkiego rodzaju, będących wynikiem choroby lub silnego zmęczenia, zbawienna jest kąpiel z jednej uncyi amoniaku dodawanej do każdej konewki wody. Ciało pod jej wpływem jędrnieje, staje się gładkiem i twardem jak marmur.

A. Callier, Hygiena piękności. Praktyczny poradnik dla prawdziwie eleganckich kobiet na podstawie najlepszych źródeł skreśliła, Kraków, Warszawa 1903

 

Na dworze hiszpańskim w modzie jest następująca kąpiel, która nadaje nadzwyczajną białość i delikatność gorsu i ramion:
Bierze się dobrze przesiane otręby, nalewa na cztery godziny winnym octem; w to wbija się pięć żółtek i dodaje dwa gramy szarej ambry (ambra grisea), poczem destyluje się tę kompozycyę, która musi być zlaną w butelkę i przez dwa tygodnie trzymaną w zamknięciu, szczelnie ją zakorkowawszy, zanim się ją weźmie do użytku.

A. Callier, Hygiena piękności. Praktyczny poradnik dla prawdziwie eleganckich kobiet na podstawie najlepszych źródeł skreśliła, Kraków, Warszawa 1903

 

Regularne używanie kąpieli powinno wejść w zwyczaj wszystkich klas społeczeństwa. Jeżeli niemożliwem jest codzienne zanurzanie się w wannie, lub jeśli doktor zabrania używania kąpieli, wycieranie gąbką dostatecznie odpowiada wymaganiom czystości i zdrowia.

Baronowa Staffe, Piękność i zdrowie. Praktyczne rady, wskazówki i przepisy dla kobiet. Wydanie nowe, Warszawa 1903

 

Letnia, cała kąpiel, jest najwięcej używaną. Można ogrzewać wodę w rozmaity sposób: od 20 do 35 stopni.
Nie dobrze jest pozostawać w kąpieli zbyt długo. Nie powinno się siedzieć dłużej nad pół godziny, można wyjść i po kwadransie… jeżeli naturalnie, doktor inaczej nie zalecił.

Baronowa Staffe, Piękność i zdrowie. Praktyczne rady, wskazówki i przepisy dla kobiet. Wydanie nowe, Warszawa 1903

 

Nie należy się kąpać lub obmywania czynić zaraz po jedzeniu. Kąpiel w tym razie może wywołać prawdziwe niebezpieczeństwo, obmywanie, choćby umiarkowańsze, przeszkadza trawieniu. Dopiero w trzy lub cztery godziny po obfitszem jedzeniu można brać kąpiel.

Baronowa Staffe, Piękność i zdrowie. Praktyczne rady, wskazówki i przepisy dla kobiet. Wydanie nowe, Warszawa 1903

 

W porze wiosennej lepiej jest brać kąpiel wieczorem, przed położeniem się do łóżka, dla uniknięcia przeziębienia, niebezpieczniejszego w tej, aniżeli w innej porze roku, jako też dlatego, aby skóra przez kilka godzin po wyjściu z kąpieli, korzystać mogła z wilgotnego ciepła. Wyborna kąpiel na tę porę przyrządza się z kwiatu poziomek lub pierwiosnków. Trzy garście takich kwiatów zupełnie świeżych, wrzuca się do kąpieli, która staje się bardzo pachnącą i wskutek działania blado-złotej korony kwiatu uspokajającą.
Kąpiele z malin i poziomek, w jakiej co rano kąpała się pani Tallien, jak opowiadają jej współcześni, przygotowywa się w następujący sposób: Bierze się dwadzieścia funtów poziomek, dwa malin i po rozgnieceniu owoców wrzuca się do wanny. Po wyjściu z takiej kąpieli ciało jest świeże i pachnące, skóra ma delikatność aksamitu, a cera przybiera kolor blado-różowy.
Kąpiel z kwiatu lipowego ma także piękny zapach, prócz tego działa uspokajająco na system nerwowy.
Odwar z dużej ilości szpinaku stanowi wyborną kąpiel dla skóry; oto dobry przepis dla nadania świeżości i delikatności skórze: 60 gramów gliceryny, 100 gramów wody różanej rozcieńczone w dwóch kwartach wody, wlewa się do wanny na pięć minut przed wejściem do kąpieli.
Mało kąpieli jest równie orzeźwiających i dobrych, jak krochmalne. Lekarze często zalecają je dla usunięcia zapaleń.

Baronowa Staffe, Piękność i zdrowie. Praktyczne rady, wskazówki i przepisy dla kobiet. Wydanie nowe, Warszawa 1903

 

Niektóre panie każą rozpuszczać masę migdałową do kąpieli a dla zapachu dodają Fijołków. Inne wolą mąkę pszenną i zapach kwiatu pomarańczowego. Dodają też do kąpieli tynktury benzoesowej, od której woda przybiera wygląd mleczny.
Kąpiel z otrąb odświeża skórę. Do tej kąpieli bierze się dwa funty otrąb, rozmoczonych na trzy godziny przed kąpielą w niewielkiej ilości wody. (Otręby powinny być zawiązane w woreczku płóciennym).
Kąpiel z soli aromatycznej można przygotować sobie bez wielkiego kosztu: ściera się na proszek węglan sodu i skrapia się esencyami aromatycznemi, których bierze się małe ilości. Można przygotować naprzód flakony z taką solą i zrobić sobie mały zapas:
Esencyi lawendowej……. 15 gramów
»                rozmarynowej … 10   »
»                eukalyptowej……  5   »
»                węglanu sody ..600   »
Należy kryształy utłuc, skropić esencyami i dobrze zmieszać. Przechowywać we flakonach dobrze zakorkowanych. Na dużą kąpiel trzeba 315 gramów tej soli. Do zwykłego umycia wziąć łyżeczkę od kawy soli i rozpuścić w kwarcie wody.

Baronowa Staffe, Piękność i zdrowie. Praktyczne rady, wskazówki i przepisy dla kobiet. Wydanie nowe, Warszawa 1903

 

Kąpiel wzmacniająca a zarazem łagodząca przygotowywa się w sposób następujący: rozpuścić w wodzie do kąpieli pół funta węglanu sodu w kryształach i dwie garście krochmalu w proszku, dodać do tego łyżeczkę od kawy esencyi rozmarynowej. Temperatura wody powinna mieć 36 do 37ºC; pozostać w wannie piętnaście do dwudziestu minut.

Baronowa Staffe, Piękność i zdrowie. Praktyczne rady, wskazówki i przepisy dla kobiet. Wydanie nowe, Warszawa 1903

Ale przedewszystkiem hygiena. Jak mało jest kobiet, zwłaszcza u nas, które się ze słowem tem liczą. — Cóż z tego, że rączki wonieją perfumami ostatniej mody,—jeżeli ciało dawno z kurzu i potu nie obmyte! — Pod tym względem krajem idealnym jest Anglia, gdyż u Angielek łączy się pojęcie codziennej kąpieli lub t. zw.: tubu (obmycia w przenośnej wannie gumowej) z innemi potrzebami całego naszego organizmu. Pielęgnacya ciała, skóry, nie tylko, że jest ważnym czynnikiem dla zdrowia, ale konserwuje młodość i nadaje cerze świeżość jeszcze w późniejszych latach.
Mieszkanie bez kąpieli jest, jak pokój bez okien.

Sarpo, Przy toalecie. (Pogawędki z dziedziny mody), w: „Bluszcz”, 1904

 

Jak sobie urządzić prysznic na wsi? Nie wszędzie na wsi możemy korzystać z kąpieli zimnych w rzece, jednak kąpiel zastąpić da się do pewnego stopnia chłodnym prysznicem, który podczas upałów letnich orzeźwiająco działa na cały organizm.
Chcąc sobie urządzić bardzo małym kosztem prysznic, należy postąpić tak:
Postarać się o dwu lub trzyłokciową rurkę kauczukową; na jeden koniec takiej rurki zakładamy podziurkowany dziobek od polewaczki, przez który woda ma wyciekać nie strumieniem, lecz w formie deszczu. Z drugiego końca nakładamy w kauczuk rurkę metalową, a w braku takiej szklaną łokciowej długości. I oto całe urządzenie prysznica. Naczynie do wody znajdzie się wszędzie, można użyć konewki, dzbanka, a nawet gąsiora, który napełniamy wodą i umieszczamy dość wysoko ponad głową. Sami zaś stajemy w wannie lub balii. Woda przez rurkę będzie wyciekać z naczynia sama, jeżeli urządzimy sobie „syfon." W tym celu dolny koniec rurki kauczukowej ściskamy silnie palcami, albo też związujemy sznurkiem (niezbyt jednak mocno, żeby nie uszkodzić gumy), potem przy pomocy butelki napełniamy wodą całą rurką przez drugi koniec, co uskuteczniwszy i zatkawszy ją i z drugiego końca palcem, zanurzamy w naczynie z wodą stojące na wzniesieniu. Teraz dość wypuścić z pomiędzy palców, czy też uwolnić od sznurka dolny koniec rurki, żeby woda wytrysnęła przez sitko.
Najlepiej jest zaopatrzyć rurkę tuż za sitkiem w mały kranik z twardego kauczuku (dostanie u optyka albo w składzie aptecznym) zamiast zaciskać palcami, a także można zrobić z drutu haczyk do przytrzymywania sitka nad głową.

Wskazania praktyczne, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1904

 

Podajemy czytelniczkom naszym przepisy kąpieli aromatycznej, zaleconej bardzo do użycia przed albo po wielkiem zmęczeniu, balu, dłuższej wycieczce pieszo lub podróży dalekiej. W dziesięciu litrach wody wrzącej zaparzyć 1 kilo ziół aromatycznych, postawić następnie na blasze tak, żeby woda nie zagotowała się, lecz żeby nie stygła. Po naciągnięciu przez godzinę wlać ten napar do wany, dodać kilo soli zwyczajnej i szklankę spirytusu 90 próby, albo wody kolońskiej. W takiej kąpieli pozostać półgodziny albo trzy kwandranse, po wyjściu wytrzeć ciało delikatnie i położyć się do łóżka, albo wypocząć dwie do trzech godzin.
Zioła aromatyczne które kupuje się w składzie aptecznym, mogą być wybrane podług gustu: macierzanka, lawenda, szałwia, rozmaryn, mięta, miodownik, amom, piołun, koper, lewkonja, liście różane, tymianek i t. p. Lepiej nawet nie mieszać kilku gatunków, lecz użyć jednego. Kąpiel taka nie tylko orzeźwia, ale pomaga na zbytnie poty lub na zaziębienie.
Po silnem zmęczeniu albo po wieczorze tańcującym, wróciwszy do siebie bardzo zdrowo użyć zwykłej letniej kąpieli, albo w ostateczności całe ciało obmyć wodą letnią z mydłem.

O kąpielach, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1904

 

Wiele osób ma to błędne mniemanie że częste kąpiele zimne (od 10 do 20 stopni powyżej zera) szkodzą na płeć, że od zimnej wody skóra twardnieje i nabiera szorstkości, traci miękość aksamitną. To zdanie przestarzałe z którego szydzi hygiena-wycieranie ciała zimną wodą, oblewanie i kąpiele zimne codzienne (albo ciepłe w porze chłodniejszej) utrzymują zdrowie, dodają sprężystości i zwinności muskułom, wzmacniają cały organizm. Wiedzą o tem doktorzy i dla tego zalecają używanie zimnej wody osobom anemicznym, wątłym, nerwowym skłonnym do łatwego nabywania kataru, osobom starszym obawiającym się zbytniej tuszy, podagry. Młode osoby nerwowe, skłonne do bicia serca, do spazmów wzmocnią się bardzo używaniem w lecie codziennie kąpieli zimnych, te niepokojące objawy nikną często po. stałem co rano wycieraniu zimną wodą. Elegantki, pragnące długo zachować świeżość młodości piękną cerę, niechże pamiętają że woda zimna utrzymuje płeć, odświeża cerę.
Zastrzegamy jednak przed dowolnem używaniem zimnej wody przez osoby słabe, skłonne do kaszlu, zagrożone chorobą sercową, albo ulegające exemie, czerwoności skóry, wyrzutom — w takich razach trzeba zapytać doktora.

O kąpielach, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1904

 

Osoby nerwowe, wyczerpane orzeźwiają się bardzo codzienną ciepłą kąpielą od 20 stopni i wyżej. Ciepłe kąpiele działają bardzo korzystnie na ciało, na cały organizm zmęczony upałem, potami, kurzem, nie trzeba tylko przedłużać kąpieli bo osłabia — zwykle trwa ona 20 minut.

O kąpielach, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1904

 

Od dzieciństwa też starałam się przyzwyczajać cię do jak najdokładniejszego obmywania skóry nietylko na twarzy, rękach i szyi – jak się to jeszcze dość ogólnie praktykuje, lecz na całem ciele. Czystość nie jest i nie była w naszym domu nigdy uważana jak o środek podobania się gościom, których się nie chciało razić zamorusaną buzią i brudnemi rączkami, lecz jako elementarna potrzeba fizyczna, niezbędna dla zachowania zdrowia, jako zewnętrzny objaw tego poszanowania swego ciała, jakie każdy sam sobie jest winien. Czystość skóry nietylko usuwa z niej pot i kurz, ale nadaje jej elastyczność konieczną przy wykonywaniu wszelkich ruchów, jędrność i świeżość, będące zarówno warunkiem piękności jak zdrowia.
Jeżeli zaś jako mała dziewczynka musiałaś często używać kąpieli i codziennie całe swe ciało obmywać, to obecnie staje się to dla ciebie tem więcej niezbędnem. Nie słuchaj rad, ażeby w czasie miesięcznego odpływu krwi unikać starannego obmywania, gdyż to ma zdrowiu szkodzić. Może spotkasz się czasem nawet z tak niemądrem zdaniem, że mycie twarzy w ciągu tych dni szkodliwie działa na cerę. Wszystkie takie zdania są zupełnie błędne i na przesądach oparte. Dla cery nic nie jest równie szkodliwem, jak brud. Co zaś do obmywania, to ono właśnie w tym czasie jest tem bardziej koniecznem. Zaniedbanie tego zwyczaju wywołuje przykre dolegliwości, które stają się niejednokrotnie źródłem szkodliwych nałogów, grożących zniszczeniem całego organizmu i sprowadzających zanik sił fizycznych, osłabienie sił umysłowych, rozstrój nerwowy lub obłęd.

Izabela Moszczeńska, Co każda matka swojej dorastającej córce powiedzieć powinna, Warszawa 1904

 

Godne polecenia się różne przyrządy gumowe do kąpieli, jako praktyczne i łatwo przenośne.

Mieczysław Rościszewski, Pani domu. Skarbiec porad praktycznych dla Polek wszelkich stanów, Warszawa, 1904

 

Inna znajoma nasza, dla nabrania hartu ciała, kąpie się w Wiśle co rano, bez względu na porę roku, przez jednorazowe zanurzenie. Sprzyja to tak znakomicie jej zdrowiu, że mając przeszło lat 50, wygląda czerstwiej od niejednej panny l8-letniej.

Mieczysław Rościszewski, Księga obyczajów towarzyskich, Lwów 1905

 

Przepisy hygieniczne zalecają w zwykłych warunkach używać ciepłej kąpieli raz na tydzień, gdyż częste ciepłe kąpiele mogą osłabiać, dla czystości i odświeżenia wystarczy obmywanie ciała rano i wieczorem, przed położeniem się do łóżka. Jest to niezbędne dla oczyszczenia porów skóry z kurzu, potu i wszelkich mikrobów czy bakcyllusów. Dobrze jest dodawać do wody odpowiednią ilość sody, czy potażu (200—300 grammów); dla skóry suchej lepiej używać otrąbek lub mączki ryżowej; kąpiele z żelatyna lub gliceryną (500 gram) udelikatniają naskórek, kąpiele siarczane usuwają wyrzuty, ale trzeba je brać tylko z porady doktora. Kąpiele aromatyczne ciepłe z naparem eukalyptusu albo tymianku, lub t. p. działają bardzo dobrze. Zbyteczne dodawać, że użycie mydła ułatwia oczyszczenie skóry i może być stosowane przy każdej ciepłej kąpieli, która nie powinna trwać dłużej nad 20 minut. Po wyjściu z wanny, trzeba wycierać ciało prześcieradłem kąpielowem, grubem a miękiem, robiąc to szybko dla pobudzenia cyrkulacyi krwi i zapobiegając zaziębieniu.

Kąpiele, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1905

 

W porze upałów letnich kąpiele ciepłe używane są dla czystości, ale dla przyjemności służą zimne kąpiele, do których spieszą z upragnieniem osoby, spędzające lato na letnich mieszkaniach. Młodzieży zalecamy przedewszystkiem rozwagę i ostrożność — aby uniknąć tragicznych wypadków, lub smutnych następstw zaziębienia, powtarzających się corocznie, mimo przestróg i nawoływań. Kąpiele zimne mogą być wzmacniające lub osłabiające zależy to od stanu zdrowia i od stopnia temperatury wody. Na wsi kąpiele rzeczne w wodzie bieżącej, zwykle u nas nie są zbyt zimno, byle nie wchodzić do wody będąc zgrzaną – ale bywają nieraz stawy ze źródłami wody bardzo zimnej, więc kąpiąc się trzeba poruszać się żywo i pozostawać krótko w wodzie. W rzece kąpiel może trwać najwyżej dziesięć minut, w wodzie źródlanej pięć, dłuższa osłabia, powoduje senność, ból głowy i t. p. Co się tyczy wszelkich zabiegów hydropatycznych, oblewań, nacierania, natrysków z wody zimnej, radzimy przed praktykowaniem zapytać się doktora. Dobrze zastosowane dają świetne skutki, użyte nieodpowiednio szkodzą.

Kąpiele, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1905

 

Dużo osób lubi dodawać zapachy do wody, w której się myją. Można to urządzić w domu bez wielkiego kosztu. Doi kwarty wody kolońskiej dodać 1 gram piżma, i uncyę olejku z różowego geranium. Niech tak stoi dwa tygodnie, a potem dodać jeszcze jeden gram piżma. Wtedy już płyn gotowy jest do użytku. Dolany do wody nadaje jej zapach bardzo przyjemny.

M.G., Wskazania praktyczne, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1906

 

Kąpiele w odpowiednich wodach były stałym elementem kuracji uzdrowiskowej. Uzdrowiska eksperymentowały także z nowymi wynalazkami:

Kąpiele elektryczne, które jeszcze w roku 1859 w Anglii wprowadzone zostały do praktyki lekarskiej, w ostatnich kilku latach doznały w Europie ogromnego powodzenia.
Nie ma miasta w Niemczech, we Francyi i w Anglii, w którem kąpiele takie, pomimo, iż wymagają kosztownego urządzenia, nie zostałyby zaprowadzone.
Kąpiel elektryczna odbywa się w ten sposób, iż pacyenta umieszcza się w czystej źródlanej wodzie, zagrzanej od 26—28 stopni i zapełniającej po same brzegi wannę drewnianą lub kaflową, a dwa bieguny stosu elektrycznego, zanurza się w tejże wodzie w dwóch końcach wanny.
Chory będący w wannie, doznaje uczucia świerzbienia, lekkiego palenia, słabego bólu kolącego, które czuć się daje na całej powierzchni ciała i jest dla chorego nadzwyczaj przyjemnem.
Ścisłe a bardzo liczne spostrzeżenia i doświadczenia dowiodły, iż kąpiele elektryczne z wielkim pożytkiem zastosowane być mogą w razach, gdzie trawienie oraz funkcye innych organów są upośledzone, kiedy objawiają się zaburzenia w sferze nerwowej chorego, bądź to w postaci rozdrażnienia nerwowego (neurastenia), bądź hysteryi u kobiet, hypokondryi i melancholii, poczynającego paraliżu, bądź bólów newralgicznych rozmaitych okolic ciała, bądź t. zw. rzucawki, bądź wreszcie t. z. choroby Basedowa.
Niemniej skuteczną jest kąpiel, o której mowa w wielu formach cierpień reumatycznych, w niestrawności nerwowej oraz w cierpieniach skóry powstałych na tle nerwowem.
Liczba kąpieli potrzebnych do wyleczenia chorego bardzo jest różną; czasem 8 — 10 kąpieli już wystarcza, a w niektórych ciężkich i przewlekłych chorobach systemu nerwowego, należy nieraz kilkadziesiąt kąpieli takich użyć.

Wiadomości z pod naszej strzechy i z obczyzny, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1887

 

Pierwszy też raz w życiu widziałam Anglików, młode małżeństwo i zaprzyjaźnionego z nimi pana, którzy zjechali w odwiedziny do starej margrabiny włoskiej, z domu Angielki. Grali w tenisa, ale co jeszcze dziwniejsze, kąpali się co rano w gumowych wannach, które ze sobą przywieźli. Używali też tyle wody, ze raz zalali korytarz prowadzący do ich pokoju.

Janina z Puttkamerów Żółtowska, Inne czasy, inni ludzie, Londyn 1998