Jako córka i siostra

Obowiązki małej dziewczynki w rodzinie nie były duże (co nie znaczy, że nie miała żadnych). Można natomiast znaleźć sporo porad dotyczących wychowania dzieci, starannie dostosowanych do ich płci – nawet jeżeli dzieci wychowywały się razem, ich wychowanie powinno być różne. Wychowanie dziewczynek miało rozwijać w nich pożądane cechy charakteru i przygotowywać je do przyszłych obowiązków.

Sporo uwagi poświęcano też stosunkom między rodzeństwem, a zwłaszcza między braćmi a siostrami.
 

Lalki

Nieodzowną zabawką dla dziewczynki była lalka. Nie miała ona jednak wartości czysto rozrywkowej – jej celem było także rozwijanie w małej właścicielce niezbędnych umiejętności oraz zamiłowania do nich. Przede wszystkim ubierając swoją lalkę, wprawiała się w szyciu, szydełkowaniu i innych robótkach. Dlatego zalecano matkom, aby kupowały córkom lalki bez bogatego stroju, aby z jednej strony zachęcać dziewczynki do uszycia im garderoby własnoręcznie, a po drugie nie rozbudzać niepotrzebnie pośredniego zamiłowania do strojów, które mogło się z czasem przerodzić w chęć strojenia siebie.

Pierwsza komunia

Pierwsza komunia była istotnym momentem w życiu, ale niezbyt często wspominanym w poradnikach i publicystyce. Było to wydarzenie przede wszystkim duchowe, w znacznie mniejszym stopniu towarzyskie. Miała miejsce później niż dzisiaj, z reguły między 11 a 13 rokiem życia. Była swojego rodzaju rytuałem przejścia, nie kończący dzieciństwo, ale dający pewien stopień „dorosłości” (przynajmniej chłopcom).

Bracia i siostry

Od dziewczynki oczekiwano opieki nad młodszym rodzeństwem. Oprócz tego relacje między braćmi i siostrami (zwłaszcza zbliżonymi do siebie wiekiem) układać się miały podobnie, jak ogólne relacje między kobietami a mężczyznami. Bracia mieli traktować siostry jako „słabą płeć” i chronić je przed światem. Siostry z kolei na braciach ćwiczyły zachowania, które potem uważano za niezbędne w życiu rodzinnym – miały dbać o ich wygody, nawet kosztem własnych. Ich łagodność miała łagodzić męską agresję, a moralna czystość stanowić przeciwwagę dla pokus.

Posłuszeństwo

XIX-wieczne metody wychowania zakładały absolutne posłuszeństwo dzieci wobec rodziców (a także ich „oficjalnych zastępców” w dziedzinie wychowania, co widać na przykładzie początków Isi Kieniewiczówny w internacie). Od córek oczekiwano może nawet większego posłuszeństwa niż od synów, gdyż spędzały one z reguły większą część dzieciństwa w domu w porównaniu z chłopcami. Oprócz tego uległość była cechą cenioną u kobiet, zwłaszcza młodych.

Ruch

W miarę popularyzacji higieny i sportu, zaczęto też zwracać uwagę na ruch fizyczny w wychowaniu małych dzieci. Autorytety społeczne i pedagogiczne zaczęły napominać rodziców, aby dbali o to, by dzieci nie spędzały czasu wyłącznie na nauce, ale miały też możliwość ruchu i zabaw na powietrzu.

Nauka szycia

Ponieważ sprawne posługiwanie się igłą uważane było za jedną z najważniejszych, jeżeli nie najważniejszą umiejętność kobiety, na rozpoczęcie nauki w tym zakresie nigdy nie mogło być zbyt wcześnie. Zresztą nie chodziło tylko o szycie, ale i o szydełkowanie oraz robienie na drutach – w opowiadaniu zamieszczonym w „Świecie” od siedmioletniej dziewczynki oczekuje się robienia pończochy na kilkunastu drutach.

Wprawianie do gospodarstwa

Ponieważ najważniejszym zajęciem kobiety miało być prowadzenie domu, nauka miała się rozpoczynać już w najmłodszym wieku. Tylko w ten sposób można było osiągnąć ideał – świadomą, wykształconą gospodynię. Konieczna więc była praktyczna nauka każdej gałęzi gospodarstwa domowego. Ostrzegano matki przed zaniedbaniem tej strony wychowania na rzecz nauki szkolnej. Domagano się zresztą, by szkoły także o to dbały. Za jedną z wad kształcenia na pensji uważano włąśnie fakt, że oddalone od rodziny panienki nie będą miały okazji pozyskać praktycznych wiadomości na temat prowadzenia domu.

Idealna dziewczynka

Jak wyglądały prezentowane w poradnikach i opowiastkach idealne młode panienki? Był to przecież wzór, do jakiego należało w wychowaniu dążyć. Przykłady negatywne można z kolei znaleźć w kącikach korespondencyjnych pisemek dla dzieci, gdzie na prośbę rodziny ganiono młode czytelniczki za nieodpowiednie zachowanie.

Rodzeństwo

Nawet po stosunkowo małych dziewczynkach spodziewano się aktywnego udziału w opiece nad rodzeństwem. Rodziny bywały wtedy większe, więc wiele z nich miało ku temu okazję. Surowo ganiono matki, które nie angażowały córek do takich zadań – uważano to za przygotowanie do późniejszego życia rodzinnego, a także za umacnianie należytych kobiecych instynktów. Młodsze rodzeństwo odgrywało także ważną rolę w nauce szycia i robótek ręcznych, jako odbiorca jej produktów.