Czas Emancypantek

Konkury

Młody mężczyzna gotowy do założenia rodziny zaczynał rozglądać się za odpowiednią żoną. Normy towarzyskie jemu pozostawiały cała inicjatywę w tym zakresie, pannie pozwalając jedynie na bierne wyczekiwanie na „starającego”, a potem możliwość przyjęcia lub nieprzyjęcia oświadczyn. W praktyce oczywiście nie zawsze było to tak jednoznaczne.

Same oświadczyny poprzedzała faza starań – mężczyzna starał się zbliżyć do wybranki i jej rodziny, z kolei jej opiekunowie starali się go zachęcić bądź zniechęcić. Jednocześnie za kulisami obie strony usiłowały się wzajemnie wybadać co do intencji, perspektyw majątkowych itd. Na tym etapie nie można było składać zbyt wyraźnych deklaracji, czynić obietnic, ani nawet okazywać przesadnej sympatii, gdyż reputacja obu stron – ale panny przede wszystkim – mogła znacznie ucierpieć, gdyby małżeństwo nie doszło do skutku. Konkury mogły trwać krócej lub dłużej, a zdarzało się nawet, że całkiem się bez nich obywano.

Zanim się wystosuje formalną prośbą o rękę, bada się delikatnie rodziców panny celem zmiarkowania, czy wogóle mają oni zamiar wydać swą córką za mąż, czy jej już komu innemu nie obiecali, czy im chodzi przedewszystkiem o majątek, a przytem starający dowiaduje się, jeżeli mu na tem zależy — o majątku panny. W ten sposób, gdyby mu najwięcej chodziło o majątek, po zasiągnięciu informacyj, zawczasu cofnąć się może.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Czasem – a powinnoby tak być zawsze – młoda panienka, choćby najlepiej usposobiona dla swego wielbiciela, pragnie jednakże poznać go lepiej, zanim da ostateczną odpowiedź temu, który pragnie zapewnić jej szczęście w przyszłości. W takim razie zaprasza się go do domu przy każdej sposobności, ale jeszcze nie na stopie poufałej.

Baronowa Staffe, Zwyczaje towarzyskie, Lwów 1898

Pierwsze poznanie z panną możesz zawiązać w rozmaity sposób i na rozmaitych drogach.
Bywasz w kilku domach, gdzie są panny, uczęszczasz do teatru, na koncerty i widowiska, do ogrodów, na zabawy publiczne i prywatne — więc okazyi do zawarcia znajomości nie brak.
Weźmy przypadek pierwszy.
W dom u państwa X., gdzie bywasz dość częstym gościem ,,wpadła ci w oko” młoda panienka, córka powszechnie znanego i szanowanego obywatela w mieście. O ile wnosić możesz (a zarozumiałość cię nie zaślepia) panna chętnem okiem patrzy na ciebie. Jak więc dalej postępować, by najpewniejszą i najkrótszą drogą dojść z wybraną... do ołtarza?
Rodzice posiadający choć trochę domyślności odkryją bezwarunkow ową „nić sympatyi“ zadzierzgniętą między dwoma młodemi sercami. Domyślny zaś kawaler odgadnie z ich postępowania z nim, czy możliwy związek z ich córką mile jest przez nich widziany. Jak usposobienie rodziców panny w tym względzie poznać, jak się o życzliwości a przynajmniej ich przychylności upewnić — to łatwo każdy młody konkurent sam rozstrzygnie.

M.A. Zawadzki, Przewodnik zakochanych, czyli Jak zdobyć szczęście w miłości i powodzenie u kobiet? Z dołączeniem Rozmówek salonowych i towarzyskich i Zbioru listów miłosnych, Warszawa 1903

Widząc tedy, że jego akcye małżeńskie zarówno u panny jak i jej rodziców dobrze stoją, nie powinien tego okresu, że się tak wyrazimy pseudo-narzeczeństwa zbytnio przeciągać. Wyradza się przez to jakaś niejasna sytuacya, która w interesie obu stron powinna być jak najprędzej wyświetlona. Inicyatywa tego kroku winna wyjść od młodego człowieka, który zaznaczywszy częstem bywaniem i „nadskakiwaniem” pannie , że nosi się z poważniejszymi zamiarami — nie powinien wyczekiwać niekoniecznie miłej chwili aż przez rodziców zapytany będzie, by wyjaśnił „w jakich zamiarach” dom ich nawiedza, ale przeciwnie powinien sam zarówno pannie, jak i jej rodzicom „ zdeklarować się.”

Upewniwszy się zatem o przychylności panny, zaraz na drugi dzień po oświadczynach powinien prosić rodziców (ewent. opiekunów) o pozwolenie częstszego bywania w ich domu, a to w charakterze starającego się o jej rękę, przyczem zarówno panna jak i czcigodni rodzice będą mieli sposobność poznać nawzajem jego charakter, sposób myślenia etc.
Jeżeli odpowiedź na to wynurzenie brzmi zezwalająco i zachęcająco, powinien konkurent natychmiast, nie czekając pytań drugiej strony, przystąpić do jasnego i szczerego określenia swojego stanowiska, majątku, dochodów, stosunków rodzinnych i koligacyi, zamiarów na przyszłość, a skończyć zapewnieniem, że czysta i bezinteresowna miłość, która niniejsze wyznanie w usta mu włożyła doda mu dostatecznego bodźca do uszczęśliwienia wybranki swego serca.

Jeżeli poznał ktoś pannę przypadkowo, lub wśród nieprzewidzianych okoliczności (na ulicy, w teatrze, na balu itp.) a panna zrobiła na nim silniejsze wrażenie, najlepiej wtedy, jeżeli w tej pierwszej chwili nie będzie zbyt dobitnie akcentował zajęcia się swego młodą osobą.
Powinien raczej postronnie, z całym taktem i delikatnością, właściwą dobrze wychowanemu człowiekowi, z zachowaniem dyskrecyi, zasięgnąć od poważnych wiarogodnych osób pewnych danych co do panny danych, na których mu właśnie zależy. A więc przedewszystkiem, co do jej stosunków rodzinnych i majątkowych, opinii o samej pannie jak i o jej familii, czy nie bywa już kto z młodych ludzi w jej domu w charakterze starającego się o jej rękę, etc.
Jeżeli zaś to jest możliwe powinien przez jakąś trzecią poważną, dobrze mu znajomą — a zaprzyjaźnioną z rodzicami panny osobę delikatnie wywiedzieć się, czy bywanie jego w tym domu będzie dobrze widziane. Panie podejmują się zazwyczaj chętnie podobnej misyi — do nich radzimy zwrócić się zakochanemu z calem zaufaniem. Poprowadzą one sprawę ku obopólnemu zadowoleniu i ułatwią młodzieńcowi upragniony wstęp do domu ukochanej.

W jakikolwiek zresztą sposób nawiązaną została z panną znajomość (mówimy tu tylko a znajomości w uczciwych celach) a stosunek nie rozchwiał się — to dojść wreszcie musi do złożenia pierwszej wizyty w dom u rodziców (lub opiekunów) panny.

Pierwszą wizytę składać się winno około południa. Nie wcześniej jak o 12 rano, i nie później jak przed 2 po południu. Jest to czas najodpowiedniejszy. W domu porządki już porobione, do obiadu jeszcze daleko.
Odpowiednio ubrany (patrz niżej: „O stosownem ubieraniu się”) zajeżdża młody człowiek dorożką przed dom ukochanej. Poleciwszy dorożce czekać i upewniwszy się dokładnie o piętrze i numerze mieszkania (celem uniknięcia błąkania się i kołatania kolejnego do obcych drzwi)— udaje się na właściwe piętro i dzwoni pod właściwym numerem wytarłszy lekko nogi z kurzu lub błota (w tym ostatnim wypadku nieodzowne są na pierwszą bodaj wizytę kalosze). Ucieranie nosa, kaszlanie, charkanie i plucie nie powinno mieć miejsca przed drzwiami. Na fizyologiczne te czynności dość jest czasu w drodze i w sieni domu.
Gdy mu drzwi służba otwarła, zapytuje czy pp. N. N. są w domu, przestąpiwszy równocześnie próg przedpokoju. Gdy gospodarstwa nie zastał oddaje bilet, celem późniejszego doręczenia go przez służbę — jeżeli zastał, oddając bilet poleca zameldowanie i równocześnie zdejmuje zwierzchnie okrycie (n. b. i kalosze) a w rękawiczkach i z kapeluszem (cylindrem) w ręku wchodzi do salonu i usiada (byle nie na kanapie) w przyzwoitej a niewymuszonej pozie. Rękawiczek nie powinno się zdejmować na pierwszej wizycie — jak również należy zatrzymać w ręku kapelusz czy cylinder, a nie odkładać go na stół lub krzesła. Brak wychowania i znajomości form światowych cechuje przechadzanie się po salonie (robi to wrażenie jakoby gość był zniecierpliwiony nieukazywaniem się gospodarza). W złym tonie jest również przewracanie pism, książek i albumów na stole, oglądanie obrazów na ścianach, wyglądanie oknem, etc.
Składający pierwszą wizytę młody człowiek powinien teraz bacznie na wszystko uważać. Z zastosowania się gospodarzy może zaczerpnąć dokładnych wskazówek o ile pożądanym jest w tym domu gościem.

Jeżeli panna dom u nie zjawi się w jakiś czas za rodzicami w salonie lub zjawi się na krótko i zaraz wyjdzie — powinien sobie niefortunny młodzieniec przełożyć to mniej więcej na następujące słowa: „Wyszliśmy do ciebie mój szanowny panie i ja i moja małżonka, bo tak grzeczność wymaga, jeżeli jednak roją ci się po głowie jakieś zamiary względem naszej Helci (Belci, Zosi, Tosi)— to wyperswaduj sobie to zawczasu. Dziewczyna ani myśli o tobie, czego najlepszym dowodem, że nie była nawet ciekawą twoją fizyognomję zobaczyć!”
Niech jednak Bóg broni, by młody człowiek zapytał o powód nieobecności panny domu lub wprost się zwrócił z pytaniem do nich: ,,A gdzież to córeczka sz. państwa?”
Przedewszystkiem byłby to zwrot gminny, ordynarny i uwłaczający w wysokim stopniu domowi powtóre oznaczał by on mniej więcej tyle co: „Nie zawracajcież mi starzy głowy rzeczami, które mnie nie obchodzą — chyba jesteście na tyle domyślni, że nie do was tu przyszedłem, tylko do waszej córeczki, która mi się, dali Bóg, bardzo podoba!”

1). Wizyta pierwsza nie powinna trwać dłużej nad ½ godziny.
2). Gość, oczekując w salonie gospodarzy powinien zająć takie miejsce, by odrazu ujrzał w chodzących (a wiec o ile możności vis a vis drzwi prowadzących do dalszych pokoi). Na widok wchodzących powinien powstać, podejść z kapeluszem w ręku i oddać ukłon. Nie wyciąga pierwszy ręki ani do pani ani do pana, ani do panny domu. Przed panią domu skłoni oczywiście nieco głowę, wstrzyma się jednak bezwarunkowo od całowania ręki. Jest to brzydka mieszczańska naleciałość, dawno z eleganckich salonów wyrugowana, a obserwowana tylko pilnie przez starych kawalerów . Gdy panna domu wyciągnie doń rękę — podaje jej kawaler swoją przyczem lekko bez przesady a jednak z grzecznością schyli głowę. Ściskanie ręki panny lub przytrzymywanie jej w naszej dłoni jest niegrzecznością i dowodem złego wychowania.

4). Karczemnem zachowaniem jest rozstawianie kolan w siedzącej pozycyi, wyciąganie nóg przed siebie lub zakładanie jednej na drugą, kiwanie nogą, giestykulowanie, dotykanie kolan lub ramion osoby z którą się mówi, podnoszenie głosu, ucieranie nosa i głośny śmiech. Nieodpowiedniem jest również bawienie się książkami lub drobiazgami na stole, bawienie się kutasem od serwety, chwalenie urządzenia, mieszkania, obrazów, etc. Niemniej prawienie komplementów obecnym.
5). Gość raz powstawszy z swego miejsca — w zamiarze opuszczenia towarzystwa— nie powinien już więcej usiąść, gdyby go nawet do przedłużenia wizyty namawiano. Co najwięcej stojąc już zamieni jeszcze kilka frazesów, a potem stanąwszy tak, by drzwi do przedpokoju miał za sobą— skłoni się głębiej wszystkim w pewnem oddaleniu, przenosząc kolejno wzrok na obecnych. Podanie dłoni powinno wyjść od gospodarstwa, a obowiązują tu te same przepisy towarzyskie, co przy przywitaniu.
6). Wyprowadzony do przedpokoju przez pana domu powinien prędko i zwinnie się ubrać, nie czekając pomocy gospodarza. W ogóle pomaganie w ubieraniu się gościowi wyszło podobnie z mody jak całowanie rąk pani domu.

Małżeństwa na prędce, skojarzone w półtora miesiąca, posiadają wiele stron ujemnych. Czyż można w tak krótkim czasie, zajętym na wizyty, sprawunki, przygotowania wszelkiego rodzaju, wybadać tajemniczą duszę dziewczęcia i poznać bardziej skomplikowaną duszę młodzieńca?