Czas Emancypantek

Narzeczeństwo

Po zaręczynach zaczynał się oficjalny okres narzeczeństwa. Oznaczał on istotną zmianę w życiu rodziny – nie prowadzono intensywnego życia towarzyskiego, ograniczając się do wzajemnego poznawania się rodzin (co mogło się wiązać nawet z wielodniowymi wyjazdami, jeżeli rodzina byłą rozrzucona po kraju).

Narzeczona i jej rodzina poświęcały się przygotowaniu wyprawy panny młodej oraz ślubu, pan młody przygotowaniem i umeblowaniem mieszkania czy domu.

Jeżeli narzeczeni przebywali w tym samym mieście, spotykali się często. Dochodziło do pewnego rozluźnienia surowych zasad dotyczących kontaktów męsko-damskich i reputacji. Dozwolona im była większa swoboda, nawet nieco prywatności. Nie dotyczyły ich także ograniczenia dotyczące przyjmowania i dawania upominków –narzeczonej można było, a wręcz należało podarować znacznie więcej niż zwykłej znajomej, chociaż nadal obowiązywały ty pewne zasady. Dozwolone były nawet czasami bliższe kontakty fizyczne, jednak nie zachęcano jednak do regularnego pozostawiania ich w salonie sam na sam – wręcz przeciwnie. Nie wypadało im nawet mówić sobie po imieniu – do dnia ślubu powinni zwracać się do siebie w sposób oficjalny.

Jeżeli jakieś warunki zewnętrzne nie wymuszały odłożenia ślubu, okres narzeczeństwa trwał z reguły kilka tygodni.

Po ogłoszeniu małżeństwa rodzina panny przestaje przyjmować gości. Dnie recepcyjne znoszą się, dom dla obcych zamyka się, a gospodarze przestają bywać w świecie. Ma się rozumieć, że obie rodziny mające się połączyć bywają u siebie ciągle i dla rodziców, rodzeństwa i najbliższych krewnych drzwi domu rodziców narzeczonej muszą stać zawsze otworem.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Narzeczony o każdej porze dnia może odwiedzić swoją narzeczoną. Nie jest to wygodnem dla jej matki, która powinna asystować tym widzeniom się, zwyczaj jednak upoważnia go do tego; od jego zaś delikatności zależy wybierać stosowne i właściwe godziny. Przed przyjściem obowiązany jest przysłać bukiet. Kolor kwiatów w tym bukiecie powinien zmieniać się codziennie; zaczyna się od białych i stopniowo dodają się różowe, tak ze w wigilię ślubu ostatni bukiet jest zwykle zupełnie czerwonym. Ma się rozumieć, tego rodzaju zbytek praktykowanym jest tylko przez ludzi bardzo bogatych i tylko w wielkich miastach, gdzie ogrodnicy znają ten zwyczaj i sami umieją właściwie przeprowadzić gradacyę cieniów i barw w bukietach, następujących po sobie codziennie.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Narzeczony powinien być raz na zawsze zaproszonym na obiad przez rodziców narzeczonej. Bywanie na obiedzie nie pozbawia go prawa do odwiedzin rannych. Toaleta panny może być najskromniejszą, kawaler zaś musi być zawsze starannie i przyzwoicie ubranym.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Im bardziej zbliża się dzień ślubu, tem poufalsze może być zachowanie się narzeczonych; matka może ich opuszczać na czas jakiś i wychodzić do swoich apartamentów, drzwi jednak do salonu powinny być zawsze otwarte, tak aby co chwila była w możności wejść niespodzianie. Ucałowanie rąk narzeczonej a nawet czasem i czoła dozwala się narzeczonemu, ale zawsze tylko w obecności rodziców. W tej epoce narzeczony podaje zawsze rękę matce, ojciec zaś prowadzi zwykle córkę.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Narzeczony otrzymał prawo bywania u swej narzeczonej o każdej dnia godzinie. Jestto może nieraz bardzo żenujące, tembardziej że matka panny musi być zawsze podczas odwiedzin obecną, lecz do narzeczonego należy być dyskretnym i zawsze wprzódy dobrze się wywiedzieć o godzinach, w których mógłby się zjawić bez krępowania nikogo.
Powinien zawsze poprzedzić swą wizytę przesłaniem bukietu, którego kolor przechodzi odcienia coraz ciemniejsze od dnia zaręczyn, tak że w wilją ślubu, powinien być cały purpurowy.
Bukieciarki paryskie znają się na tem doskonale – u nas nikt tej ścisłości niewymaga ani na nią nie zważa.
Gdy narzeczony mieszka w jednem i tym samem mieście i oddaje wizyty codziennie narzeczonej, wtedy i bukiety posyłać mu wypada codziennie.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Raz przyjęty jako narzeczony, ma zawsze swe nakrycie przy obiedzie. Niepowinien się lękać, że przezto nadużywa uprzejmości, a swoją drogą, wypada, gdy ma czas, tegoż dnia jeszcze raz odwiedzić narzeczoną (prócz obiadu). Naturalnie, że wszystko to zależy od zajęć i stanowiska obojga. Nieszkodzi to bynajmniej, gdy podczas tych odwiedzin, panna zajętą jest igiełką, a w toalecie starannej ale skromnej – wieczorem zaś suknia dekoltowana. Narzeczony również starannie ubrany – a wieczór we fraku.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Gdy już się zbliża dzień ślubu, matka może czasami zostawiać sam na sam narzeczonych, ale lepiej gdy zostawi zawsze drzwi otwarte i pod jakimbądź pozorem od czasu do czasu wraca do nich. Narzeczonemu wolno już teraz być poufałej ale zawsze z wielkim szacunkiem, a podczas wszelkich wizyt, ramię swoje ofiarować ma nie swojej narzeczonej ale jej matce.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Pierwszemi prezentami są, ze strony narzeczonego, wspaniały bukiet z białych kwiatów, który posyła tego poranku, w którym przyjęte zostało jego oświadczenie. Później dać może pierścień, który sam wsuwa swej narzeczonej na czwarty palec ręki lewej. Zazwyczaj pierścionkiem tym są dwa złote kółka złączone ze sobą i oprawione w kosztowny kamień "biały", jeżeli to być może.
Narzeczony oddając pierścionek, może poprosić rodziców panny o pozwolenie pocałowania jej, i wtedy całuje ją w czoło, we włosy albo w rękę. Narzeczona wdzięcznie postąpi, gdy codzień oderwie od bukietu swego narzeczonego dwa kwiaty i jeden z nich przypnie sobie do gorsa, a drugi jemu ofiaruje.
Już za drugą wizytą zwyczajem jest, że ona mu daje jakąś drobną pamiątkę, czyto pierścionek czy medalion przyczepić się dający do zegarka a zawierający jej włosy lub fotografią.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Narzeczony zanim wybierze prezenta ślubne, może się przedtem wypytać narzeczonej o jej gust. Zazwyczaj jednak z klejnotów, daje się złoty zegarek z cyfrą, piękny medaljon z brylantami, dalej kolczyki i t. p., przyczem rządzić się trzeba tą zasadą, że lepiej mieć mniej biżuteryj a pięknej, aniżeli wiele a niegustownej lub bez wielkiej wartości.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Spirydion poświęca także szczególną uwagę przypadkowi narzeczonej nie posiadającej matki:

Skoro mężczyzna utracą nieszczęśliwie żoną nim jeszcze córką zdołał wydać za mąż, naówczas powinien albo oddać ją natychmiast do pensyonatu, albo przyjąć jej do towarzystwa kobietę wiekową. Chcieć prowadzić dom za pośrednictwem guwernantki, nie jest bynajmniej przyzwoicie.
Córka mimo że jest już panną na wydaniu, nie może jednak jeszcze sama prowadzić domu ojca; bo z powodu częstej nieobecności jego, zmuszoną byłaby pozostawać sama i w fałszywej pozycyi przezto że musiałaby przyjmować gości, czy też wizyty oddawać.
Dla tego dopóki nie dojdzie do dwudziestu pięciu lat, ojciec przyjąć jej winien opiekunkę, którą najłacniej wybrać mu pomiędzy swemi krewnymi — najlepiej gdy do tego nadaje się stara panna.
Opiekunka ta jest konieczną, tem konieczniejszą gdy panna ma wyjść za mąż.
Ojcu niepodobna się zajmować przedwstępnemi formami i zwyczajami, jako: towarzyszyć rozmowom i odwiedzinom narzeczonego. Przy tem, następują tu zaproszenia na obiady, przygotowują się toalety, udzielają się rady, z czem wszystkiem biedny ojciec nigdy by sobie nie poradził.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Jak się w ogóle zachowywać ma panna od czasu zaręczyn aż do dnia ślubu w stosunkach ze swoim wybranym, o tem pouczy ją najlepiej serce własne. Przed innemi osobami strzedz się jej jednak wypada zbytnich objawów czułości i ciągłej rozmowy o zaletach wybranego, albowiem przez to profanuje swe szczęście, dając innym powód do śmiechu nad sprawą, która ich nie interesuje. Podarunki robione narzeczonemu, (wyjąwszy portretu własnego), powinne być przedmiotami pracy rąk własnych.

Wskazówka dobrego tonu dla dorastających panienek, Lwów, 1882

Po zaręczynach narzeczony ma prawo bywać codziennie o każdej porze w domu rodziców panny. Zwyczaj wymaga, żeby nie przyjmować wtedy obcych, nie dawać wieczorów i nie bywać w innych domach. Matka panny lub ktoś starszy powinien zawsze być obecnym przy wizytach narzeczonego.
Narzeczonemu wolno ofiarowywać pannie kwiaty, cukierki i eleganckie drobnostki, przynosić nuty i książki. Na kilka dni przed ślubem może jej dać mniej lub więcej kosztowny podarunek, stosownie do możności. Zazwyczaj jest to zegarek, albo jaki klejnot.

Skarbiec dla rodzin w mieście i na wsi, tom I, Wydawnictwo Biesiady Literackiej, Warszawa 1888

Będzie ci wolno odtąd pokazywać się z panną publicznie pod rękę, rozumie się, pod eskortą mamy lub obojga rodziców, prowadzić ją w niedzielę przed południem na sumę, po południu na spacer, w wieczór do teatru; dostaniesz uprzywilejowane krzesło w kółku familijnem, na którem będziesz trawił długie wieczory zimowe, to opowiadając pannie, zajętej robótką, nowinki miejskie, lub czytając jej książki, to dysputując z tatką, gdy wróci ze sklepu, o polityce i radzie miejskiej (...). W czasie uroczystości familijnych, jak to: imienin (...), karnawałowych wieczorków (...), święconego wielkanocnego – będziesz miał przywilej nalewania gościom wina, rozpoczynania tańców lub aranżowania niewinnych zabaw towarzyskich. Kilka razy do roku czekają cię oficyalne spacery w uprzywilejowane miejsca...

Michał Bałucki, Album kandydatek do stanu małżeńskiego, Warszawa 1888

Pamiętaj, zastanów się, i nie sądź, że rodzaj twego dawnego uwielbiania jest teraz wystarczającym. Jeżeli poprzednio dawałeś jej dwa bukiety na tydzień, teraz musisz jej dawać codziennie, pełen wóz; twoi przyjaciele muszą obecnie tęsknić za tobą napróżno, twoje wolne wieczory należą już do przeszłości, będziesz wystawianym na pokaz nie tylko w gronie rodziny narzeczonej, ale nawet publiczności szerszej. Jesteś narzeczonem!

Pamiętaj, zastanów się! Ochrona w doli i niedoli Kiedy, gdzie i jak postępować ażeby być lubianym i szczęśliwym, Naśladowane z angielskiego, Warszawa, 1888

Kiedy już wreszcie z wolą rodziców uczynicie jakiś rozsądny wybór, starajcie się narzeczonym waszym nie okazywać zbytecznej czułości, gdyż z oczekiwaniem jakiejś nadzwyczajnej z ich strony wzajemności, rozpoczyna się szereg zawodów i niepokoju.

Wanda Reichsteinowa-Szymańska, Poradnik dla młodych osób w świat wstępujących, ułożony dla użytku tychże przez Wielkopolankę, Poznań 1891

Stosunek twój nawet z narzeczonym powinien być skromnym, przyzwoitym, wstydliwym.
Nie pozwalaj na nic takiego, coby nie mogło dziać się w obecności rodziców.
To, z czem byś się kryła przed oczyma matki, jest stanowczo złem.
Skrytość, tajemniczość, zbytnia ufność w sobie, zawsze złe pociąga za sobą następstwa.
Kieruj się zawsze przepisami religji, radą rodziców i starszych, a błogosławieństwo niebios spocznie nad tobą.

Ks. F. EL. Łukaszewicz, Złota książka polskiej dziewicy, Kraków 1895

Podczas zabawy nie należy odsuwać się zupełnie od narzeczonych, ale trzeba zostawić im przecież pewną swobodę, aby mogli ze sobą rozmawiać, nie będąc od drugich słyszanymi. W ten sam sposób postępuje się z młodą parą aż do ślubu. Jak nie powinno się narzeczonych zostawiać zupełnie samych w pokoju, tak też nie powinno się wobec nich przybierać min jakiejś straży, czuwającej nad tą dozwoloną miłością.
Narzeczona nie wychodzi sama na ulicę ze swym narzeczonym; gdyby zaś narzeczony towarzyszył jej na ulicy, w teatrze lub tym podobnem miejscu, to powinien iść za nimi jeszcze jakiś krewny, który ma wyłączne prawo bronić i osłaniać ją przed zniewagą.
Rodzice narzeczonej nie przyjmują gości od zaręczyn aż do ślubu.

Baronowa Staffe, Zwyczaje towarzyskie, Lwów 1898

Narzeczony ma prawo odwiedzania narzeczonej o każdej porze dnia, winien jednakże być dyskretnym i nie nadużywać tego prawa. Może też codziennie bywać na obiedzie w domu narzeczonej, gdzie znajduje zawsze nakrycie dla siebie.

Jak żyć z ludźmi? Popularny wykład zwyczajów towarzyskich. Wydanie trzecie, Warszawa, 1898

Po oświadczynach dzień recepcyonalny w domu rodziny narzeczonej, jeżeli niema więcej córek na wydaniu, znosi się i rodzina w innych domach bywać przestaje, widując się tylko z rodziną narzeczonego.

Jak żyć z ludźmi? Popularny wykład zwyczajów towarzyskich. Wydanie trzecie, Warszawa, 1898

Gdy już zaręczyny miały miejsce, obie rodziny oddają wizyty krewnym i osobom, którym należą się pewne względy, aby ich zawiadomić o postanowionym związku. Każda dokonywa tego w swojem kółku; zjednoczenie wzajemne następuje później.
Zawiadamiając o blizkiem małżeństwie, należy dać pewne objaśnienia, aby uprzedzić jakie niedyskretne może pytania, często usprawiedliwione rzeczywistą życzliwością, a powtóre aby przygotować grunt do mającego nastąpić przedstawienia.
Narzeczona nosi pierścionek ofiarowany przez przyszłego męża, najczęściej wybrany według jej gustu. Trudny do zwalczenia przesąd, każe unikać w pierścionkach zaręczynowych opali, pereł i szmaragdów, jako mających przynosić nieszczęście.
Narzeczeni mogą ukazywać się publicznie, w towarzystwie rodziców panny; jeśli niema ojca, dobrze jest, aby kto z krewnych mężczyzn im towarzyszył. Narzeczony podaje zwykle ramię przyszłej teściowej, lub damie ją zastępującej, narzeczona idzie przy nich.
Najczęściej, stosując się do życzeń przyszłych małżonków, od czasu zawiadomienia o zaręczynach, większe przyjęcia ustają. Mogą jeszcze mieć miejsce obiady, poufniejsze zebrania niezbyt liczne, nawet niekiedy tańczą trochę, ale zaproszenia bywają ustne, lub przez małe, własnoręczne bileciki.

Przewodnik życia światowego, Warszawa 1900

Co do obowiązków narzeczonej pary, to powtórzymy za panią d’Alq, że człowiek szlachetny, szanujący w narzeczonej jej godność dziewiczą, uczy ją szanować w przyszłości godność kobiety, żony, matki.
Najlepsze określenie stosunku wzajemnego narzeczonych – że aż do dnia ślubu powinni być ze sobą jak rodzeństwo, jak starszy, poważniejszy brat względem siostry o wiele młodszej, ale przez niego czule kochanej.