Czas Emancypantek

Dzień przyjęć

Damy przebywające na stałe lub chwilowo w mieście i prowadzące salony mogły ogłosić jeden dzień w tygodniu, w którym zawsze były w domu i przyjmowały wizyty. Dzień taki nazywał się „dniem przyjęć” lub z francuska „jour fixe” (po polsku mówiono też na nie „żurfiksy” lub „żurki”).

Oczywiście goście pojawiali się nie w ciągu całego dnia, ale tylko w godzinach popołudniowych, gdy wizyty były stosowne – wizyt nie składano rano ani w godzinach posiłków. Osoba raz zaproszona ogólnie na dzień przyjęć miała drzwi otwarte i mogła pojawiać się w kolejnych tygodniach bez osobnych zaproszeń.

Dzień przyjęć nie był przeznaczony na wizyty związane z interesami, a wyłącznie na towarzyskie.

Namnożyło się obecnie w Warszawie bez liku tak zwanych tygodniowych przyjęć. U tych którzy posiadają choć trochę rozgałęzione stosunki towarzyskie, wszystkie dnie w tygodniu bywają zajęte. Dla gości jest to wygodnem, bo przynajmniej wiedzą kiedy kogo w domu zastać; dla przyjmujących jednak przedstawia tę niedogodność, że nie wiedzą kiedy liczniejszego, a kiedy mniej licznego spodziewać się zebrania.
Mniejsza o pokoje, bo te się zawsze znajdą gotowe, lub o sposób zabawy, zależy on bowiem od uprzejmości gospodarstwa i dobrej woli gości; ale nereus rei przyjęć tego rodzaju to, jak wiadomo, herbata i wszystko co za nią idzie. Ludzie tak dziwnie są stworzeni, że miara gościnności i przyjaznego usposobienia, bywa u nich nietyle to co z ust wychodzi, jak to co wchodzi do nich.

Kronika tygodniowa, w: „Tygodnik Illustrowany”, 1866

Przyjmując gości w dzień recepcyonalny nie należy ani czytać ani zajmować się (kobiecie) żadną robótką, chyba że poprosiliśmy o pozwolenie naszych gości i że to nam wcale nie przeszkadza do rozmowy.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Kalendarz dni przyjmowania (jour fix). Nowy sezon przyniósł z sobą nowe zaproszenia na dnie przyjęcia. Wyglądają one jak piękny kalendarzyk, są oprawne w kolorową skórę, wszystkie dnie w raz z niedzielami i świętami wybite czarno, tylko wybrany dzień czerwony. W rubryce na imiona jest sześć słupków próżnych, w siódmym wpisane jest nazwisko przyjmujących. Kalendarzyki te oprawne nieraz w bronz lub kość słoniową rozsyła się do przyjaciół i krewnych. Chociaż we Francyi rzecz pospolita, szlacheckie rodziny zdobią te kalendarzyki koronami i herbami.

Z dziedziny mody, w: „Nowe Mody”, 1891

Odp. pani Feli...
1) Przyjęcia tygodniowe nie mają cechy proszonych, a na kolacyę daje się na co kogo stać i co chce.

Korespondencya, w: „Bluszcz”, 1892

Młodym gospodyniom domu przejętym ważnością świeżo podjętej roli, radzimy oznaczenie stałego dnia przyjęć—komu to niedogodne, kto nie chce krępować się dłuższem siedzeniem w domu, może naśladując zwyczaj francuski, oznaczyć stale po parę godzin dwa lub trzy razy w tygodniu.

O ubiorach, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1895

Niektórzy mają raz na tydzień stały dzień, tak zwany jour fixe, aby więc nie powtarzać zaproszeń, czynią to raz z początkiem sezonu na bilecie lub w liście słowami: Pan i pani X. przyjmują co wtorek (czwartek lub podobnie) i żywią nadzieję, że Pan (Państwo) raczysz ich zaszczycać Swoją obecnością«.

Małgorzata Bogacka, Powszechna kuchnia swojska, oparta na wieloletniem doświadczeniu i zdrowotno - dyetetycznych zasadach, Nowy Sącz, 1896

Zdarza się często, że mamy wielką ochotę wyjść z domu: a wtem gość nadchodzi... Prawdziwa znajomość świata wymaga: nie dać poznać po sobie nieprzyjemnego uczucia, doznawanego w tej chwili i poświęcić własną spodziewaną przyjemność w celu okazania grzeczności dla odwiedzającej nas osoby.
Wyjście z domu w dniu przyjęcia byłoby najwyższą niegrzecznością; toż powtarzamy ponownie: potrzeba umieć ukryć własne zgryzoty, poskromić swe kaprysy i niezadowolenie słowem: przeistoczyć sic w dniu, w którym zaprosiwszy gości nie należymy już do siebie!
Kto nie umie tak dalece się pohamować, niech się wyrzecze na zawsze chęci przyjmowania gości!

Małgorzata Bogacka, Powszechna kuchnia swojska, oparta na wieloletniem doświadczeniu i zdrowotno - dyetetycznych zasadach, Nowy Sącz, 1896

Jedynie, gdy w dniu przyjęć (jour fixe) zaszła ciężka choroba w domu, albo ważny bardzo wypadek, można gości »odprosić«. Czyni się to natychmiast, gdy się wypadek wydarzył niespodzianie, w samym dniu przyjęcia.

Małgorzata Bogacka, Powszechna kuchnia swojska, oparta na wieloletniem doświadczeniu i zdrowotno - dyetetycznych zasadach, Nowy Sącz, 1896

Streściwszy czytelniczkom to, co w obecnej chwili można było powiedzieć o modach, damy kilka szczegółów o wizytach, gdyż wstępujemy w okres największego rozwoju życia towarzyskiego, ustającego z nadejściem pory letniej. Chcąc utrzymać stale stosunki towarzyskie z szerszem kołem znajomych, najlepiej oznaczyć dzień przyjęcia zwany jour fixe.
Osoby bogate, nie potrzebując liczyć się z czasem, mające kilkoro służby, mogą przyjmować gości codziennie od godziny trzeciej do siódmej mniej więcej. Ale dla osób mających jakieś obowiązki, zajęcia terminowe, mało służby, dogodniej jest mieć dnie tygodniowe, na które gospodyni domu może się przygotować, przybrać salonik kwiatami, dopilnować porządku, przypomnieć służącym ich obowiązki, zdjęcie pokrowców, jeżeli takowe są na meblach, przygotowanie lamp i kandelabrów, staranne okurzenie wszelkich drobiazgów i dekoracyi zdobiących ściany, kominek i t. p. Toaleta pani domu powinna być staranna, byle niezbyt strojna ani przeciążona biżuteryami— prawdziwa gościnność nakazuje i pod tym względem zrobić ustępstwo na korzyść gości, aby osoby przybywające z wizytą, nie czuły się zakłopotane skromniejszą toaletą. W wielu domach obiadują późno, lecz w godzinach południowych jedzą śniadanie gorące, ażeby w niem nie przeszkodzić i zostawić czas służącemu do sprzątnięcia, można wybrać się z wizytą po drugiej godzinie. Panie, wchodząc z wizytą etykietalną, nie zdejmują okryć, które obecnie są tak strojne i wykwintnie przybrane, że podnoszą efekt toalety; w domach z któremi łączy nas bliższa znajomość okrycie zdejmuje się w przedpokoju. Czas trwania wizyty nie powinien przedłużać się nad dwadzieścia minut. Panowie przy wejściu i przy pożegnaniu całują w rękę gospodynię domu; zastając kilka osób w salonie mężczyzna kłania się każdej z osobna, gdy jest więcej nad sześć osób, poprzestaje na zgrabnym ogólnym ukłonie. Gdy razem zejdzie się kilka osób, gospodyni prezentuje je wzajemnie, gdy jest kółko liczniejsze wymienia ich nazwiska zwracając do nich rozmowę. Przy pożegnaniu gospodyni wyprowadza do przedpokoju osoby starsze, względem młodszych może wyręczyć się córką lub siostrą; mężczyzn kobieta nigdy nie odprowadza do drzwi, chyba w razach wyjątkowych robi wyróżnienie dla osób wyższych stanowiskiem lub duchownych w starszym wieku. Zbytecznem chyba dodawać, iż nie wypada chcieć się żegnać gdy gospodyni prowadzi zaczętą rozmowę, albo też gdy wstanie do pożegnania, opowiadać wtedy coś dłużej.

O ubiorach, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1896

Niektórzy mają raz na tydzień stały dzień przyjęć, tak zwany jour fixe, ażeby więc nie powtarzać zaproszeń, czynią to raz z początkiem sezonu, redagując bilet czy list w tych słowach: „Pan i pani X… przyjmują co wtorek i mają nadzieję, że pan raczysz zaszczycać ich swą obecnością.”

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi Na podstawie najlepszych źródeł ułożył, Wydanie czwarte, Warszawa, Kraków 1898

W oznaczonym dniu przyjęć wiele pań podaje gościom herbatę (czekoladę, lub też cokolwiek innego) o piątej godzinie. W tym celu ustawia się w rogu salonu mały stoliczek, nakryty pięknym obrusem; na nim układa się starannie eleganckie serwetki do ust, talerze pełne wybranych ciast, cukierków, owoców w cukrze smażonych, filiżanki z japońskiej porcelany, szklanki z kryształu, flaszeczki drogocennych win, samowar, maszynkę do robienia czekolady.

Baronowa Staffe, Zwyczaje towarzyskie, przeł. M. N. B, Lwów 1898

Pierwszą wizytę oddaje ta z dwóch osób przedstawionych sobie która pierwsza otrzymała zaproszenie. Rozumie się, że na zaproszenie osób wyżej postawionych czekać trzeba i nie narzucać się im z prośbą o wizytę. Zapraszając, trzeba oznaczyć dzień, w którym się przyjmuje (jour fixe).

Jak żyć z ludźmi? Popularny wykład zwyczajów towarzyskich, Warszawa, 1898

Zaproszenia na stały dzień przyjęć mogą być jednorazowe w początku sezonu, w liście lub na bilecie odpowiednio zredagowane.

Jak żyć z ludźmi? Popularny wykład zwyczajów towarzyskich, Warszawa, 1898

W godzinach przyjęcia pod żadnym pozorem z domu wyjść nie można. Jeżeli w dniu takim zdarzy się jaki bardzo ważny wypadek, należy gości natychmiast odprosić. Podczas przyjęcia trzeba umieć zapanować nad sobą, aby nie okazać zgryzot, kaprysów lub zniechęcenia, przeciwnie witać i podejmować gości z uprzejmym uśmiechem, oddając honory, jakie komu należą, i nie robiąc wyjątków w grzeczności dla bogatych i utytułowanych, bo grzeczność wszystkim jednakowa się należy. Przy powitaniu nie należy okazywać obojętności, ani zbytecznej radości. Najserdeczniejsze powitanie może i powinno być ukryte w granicach umiarkowania. Gospodarz dbać powinien aby gościom na niczem nie zbywało ale niech nie okazuje zmęczenia, któreby goście za wielką z jego strony ofiarę wziąć mogli.

Jak żyć z ludźmi? Popularny wykład zwyczajów towarzyskich. Wydanie trzecie, Warszawa, 1898

Podczas wizyty w dniu recepcyonalnym nie należy zajmować się żadną robotą, ani czytać. Gospodyni tylko dla ważnego powodu może wyjść na chwilę z salonu, za co powinna przeprosić gości. Gospodarz nie powinien usuwać się do swego pokoju, lecz wyjść na powitanie i podać rękę przybywającym; żegnając, pierwszy się poleca gościowi.

Jak żyć z ludźmi? Popularny wykład zwyczajów towarzyskich. Wydanie trzecie, Warszawa, 1898

W epoce noworocznej koło znajomych rozszerza się zwykle, wizyty stają się częstsze i liczniejsze. W „dniu przyjęcia” pani domu zamieniają się one czasem w prawdziwą procesyę, a wszelka serdeczność zostaje podczas takich przyjęć wykluczoną.
Na dnie przyjęcia dom cały winien być odpowiednio przygotowany, co, przy stale utrzymywanym ladzie i porządku, nie jest bynajmniej rzeczą trudną.
U nas, gdzie gaz z salonów został po większej części usunięty, a światło elektryczne nie jest jeszcze rozpowszechnione, baczyć należy, aby oświetlenie salonu za pomocą świec i lamp naftowych sięgało w każdy kącik, t. j. aby w pokoju silnie oświetlonym w jednym końcu, nie tworzyły się ciemne kąciki, w których trudno czasem rozeznać się wzajemnie.
W przedpokoju nie powinno braknąć światła, dobrze jest oświetlić także inne pokoje mieszkalne. Może tego nie zajść potrzeba, lecz jeśli która z dam zechce poprawić coś przy tualecie i usunąć się z salonu, nieprzyjemnie jest, gdy w przejściu do pokoju sypialnego potrąca w ciemności sprzęty, lub stanąwszy przed gotowalnią zastaje brzydki nieład.
W domu, w którym jest dwóch służących, jeden z nich przez czas przyjęcia pozostaje w przedpokoju. Otwiera drzwi, nie pozwalając gościowi dzwonić dwa razy, pomaga mu rozebrać się z okrycia, czeka w pełnej szacunku postawie, aż gość przed lustrem (nieodzowny sprzęt w przedpokoju) poprawi strój i włosy, nakoniec otwiera drzwi salonu, wpuszczając gościa bez anonsowania.
Pani domu powstaje, gdy gościem jest dama, pozostaje w miejscu, jeśli odwiedzającym jest mężczyzna. Wita go miłem słowem, podaje mu rękę i wskazuje krzesło.
Jeśli zebranie jest bardzo liczne, gospodyni pomija szczegółowe przedstawianie przybywających. Byłoby ono męczące, nadto przewlekłe, wreszcie zbyteczne, ponieważ na przyjęciach „fixe“ wizyty trwają zazwyczaj nader krótko.
Światowa i pełna taktu pani domu, umie zawsze wybrać miejsce dla nowo-przybyłego obok osób, z któremi może prowadzić rozmowę, w razie, gdy ta nie jest ogólną. Rozmowy o pewnym odcieniu zażyłej poufałości, na podobnych zebraniach miejsca mieć nie mogą. Powinny one dotykać jedynie przedmiotów nieosobistych, aby nikogo z obecnych urazić nie mogły.
Gościom pozostawioną jest zupełna swoboda dzielenia się na grupy, szukania sąsiada lub sąsiadki, a także i odejścia.
Pani domu niepostrzeżenie uważa na wszystkich i zawsze znajduje sposobność pogawędzenia z tymi, którzy w danej chwili nie mają towarzystwa do rozmowy.
W domu, w którym nie ma usługi męzkiej, służąca, ubrana starannie w ciemną suknię i biały fartuszek, pełni w przedpokoju obowiązki lokaja.
Odchodzących gości pani domu odprowadza zazwyczaj do połowy salonu, poważniejszych lub damy, — do drzwi. Lokaj, czy służąca w przedpokoju pomaga gościowi ubrać się, lecz ani w chwili przybycia, ani w chwili odejścia, nie wolno służbie zwracać się do gościa ani z jednem słowem, wolno tylko odpowiadać z szacunkiem na łaskawe odezwanie się zażylszych znajomych, albo przyjaciół domu.

Z.S., Z księgi „Savoir-vivre”. Przyjęcia, w: „Bluszcz”, 1899

Dziś już pani domu nie uważa za niezbędne zgromadzać u siebie „w dniu przyjęcia" po czterdzieści lub więcej osób, ani przebiegać codziennie po dwadzieścia pięć pięter, aby zapewnić sobie licznych gości.

Przewodnik życia światowego, Warszawa 1900

z tej zasady wychodząc, można powiedzieć, że pani domu przyjmująca gościa w swoim dniu przyjęć w rękawiczkach, ulega kaprysowi mody, lub swego upodobania, ale jednocześnie staje w sprzeczności z gruntowną znajomością życia.

Przewodnik życia światowego, Warszawa 1900

Większość osób, mających swój dzień przyjęcia, uważa za konieczne częstowanie gości, nie jest to przecież obowiązkowe, i nie przyjmuje tego zwyczaju wiele osób, nawet utrzymujących dom na nieco wyższą skalę. W razie dni gorących, podaje się ochładzające, w zimie rozgrzewające napoje. Jednak w każdej porze zalecamy herbatę i ciasteczka, jeśli kto nie chce czy nie może urządzać zbytkowniejszych przyjęć.
Wchodząc do salonu, goście pozostawiają w przedpokoju laski, parasole, okrycia i choćby najmniejsze pakieciki, aby wejść do salonu z samym tylko kapeluszem w ręku; kobiety zatrzymują tylko mufki i parasolki, aby mieć niby w ręku coś do trzymania. Jeśli mają w ręku choćby notesik, parasolka jest zbyteczną.
Jeżeli stoją – jak to miewa miejsce w zaciasnych nieco salonach, składają mufkę czy notesik na najbliższym meblu, siedząc kładą na kolanach, aby mieć swobodne ręce do trzymania filiżanki; mężczyźni stawiają kapelusz na posadzce obok siebie, jeśli siedzą, jeśli stoją, lub gdyby z powodu ciasnoty-kapelusz mógł zostać podeptanym umieszczają go na jakimś meblu.
Kobiety podnoszą woalki, ale ich nie zdejmują.

Przewodnik życia światowego, Warszawa 1900

Zwykła prezentacya nie wymaga nic więcej nad wymianę nazwisk osób wzajemnie zapoznawanych, szczególniej na licznych zebraniach lub wieczorach gdy szybko coraz nowi przybywają goście, gdy oprócz rozmowy ma ich zająć muzyka, śpiew lub taniec. Na tak zwanych „jour fixe" gdy osoby zajmujące miejsce obok siebie muszą zabawiać się rozmową uprzejmą, gościnna i pragnąca zadowolenia gości gospodyni, przy prezentacyi nie zaniedba dorzucić kilku słówek ułatwiających rozmowę, wyjaśniających stanowisko, stosunki lub talenta czy upodobania zapoznawanych osób. Nadmieni np. że z jednej pochodzą okolicy, że mają dzieci w jednym wieku, wspomni o talencie posiadanym przez jedną z tych osób, o ulubionem rodzaju sportu, o dobroczynności i poświęceniu dla dobra ogółu—słowem nasunie właściwy temat do zawiązania rozmowy. Zbyteczne chyba dodawać że w chwili wymiany nazwisk osoby kłaniają się uprzejmie.

Przedstawianie czyli prezentowanie, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1902

Jeżeli chcemy osądzić się szczerze, to musimy przyznać że w stosunkach towarzyskich, czy na tak rozpowszechnionych obecnie zebraniach tygodniowych „jourkach" łatwo usłyszeć żywą dysputę, wymianę zdań i poglądów, częstokroć nie wyrozumowanych i powierzchownych, rozprawy nad kwestjami mało znanemi stronom dowodzącym i uporczywie obstającym przy swojem, gawędy kobiet czcze, płytkie, lub oparte na obmowie, ploteczki i skandaliki chwili bieżącej, rozmowy mniej lub więcej naganne objęte pod ogólną nazwę flirtu — ale jakże rzadko na zebraniach słyszy się rozmowę głębszą, zajmującą, rozbierającą kwestje społeczne, dobrze poprowadzoną i stanowiącą istotną rozrywkę dla umysłu, miły wypoczynek po zajęciach!

Rozmowa i umiejętność jej poprowadzenia, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1903

Przed kilkunastu, nawet przed kilku jeszcze laty trzęsła się Warszawa od przeróżnych fiksów, na które tłoczyli się poprostu ludzie, i zdawało się, że tak im tam dobrze ze sobą, tak wesoło! Pieniła się szumna, a lekka fala warszawskiego żywota, połyskiwała iskrami dowcipu, wybuchała kaskadami ożywienia, imponując każdemu przybyszowi z prowincyi i innych dzielnic kraju tą, właściwą sobie tylko, werw i wesołością. Mówię naturalnie o sferze mteligencyi, bo tak zwany „świat wyższy" ma swoje osobne dzieje, przesłonięte grubą zasłoną i niewtajemniczonym nieznane.
Dziś ożywienie to znika — fiksy są przeważnie nudne i mało uczęszczane. Bywanie uważają ludzie za pańszczyznę, za obowiązek, który spełnić trzeba, nie za przyjemność. Naturalnie tam, gdzie zbiera się młodzież, tam tańce zapełniają wieczór — gdzieindziej znów zielony stolik kupi koło siebie na kilka godzin milczące figury zaabsorbowane kombinacyami winta, w innych jeszcze ogniskach towarzyskich zbierają się ludzie żeby posłuchać śpiewu lub muzyki, ale na rozmowę nikt rad nie przychodzi, na tę rozmowę błyskotliwą, lekką, pozbawioną treści, obracającą się dokoła teatru, koncertów, kursujących po mieście plotek i t. d. To, co smakowało przed kilku, lub kilkunastu laty, dziś nudzi i przejmuje niesmakiem. Czyśmy spoważnieli? Czy uprzykrzyli się sobie? Może jedno i drugie potrosze...

C., Salony i saloniki warszawskie, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1903

W szanującem się towarzystwie każda z pań posiada obecnie jeden stały dzień przyjęć w tygodniu. Czasami dzień ten powtarza się tylko raz na dwa lub trzy tygodnie.
Dnie przyjęć w wielkim świecie zaczynają się 1-go Stycznia, a kończą na Wielkanoc. Oznacza się je na biletach wizytowych.