Czas Emancypantek

Wpływ kobiet

Pomimo podziwu dla Emilii Plater i podobnych bohaterek, dla ogółu kobiet polskich nie przewidywano czynnego udziału w walce o niepodległość narodu. Z drugiej strony, głoszono, że przyszłość narodu właśnie od nich przede wszystkim zależy. Ratować go miały nie przez czynną walkę, a przez wywierany przez siebie wpływ.

Przed kobietą polską stały więc liczne zadania. Jako Matka Polka miała urodzić i wychować przyszłych bojowników (i przyszłe Matki Polki). Jako żona, matka i ukochana miała podtrzymywać mężczyzn na duchu, zachęcać do wytrwania i w razie potrzeby zagrzewać do walki. Jako skrzętna gospodyni miała – przez nietrwonienie, a w razie możliwości i pomnażanie majątku męża – przyczyniać się do dobrobytu kraju. Przy czym jako patriotka powinna dbać, by wydawane pieniądze pozostawały w kraju. Jako nauczycielka i opiekunka zajmowała się krzewieniem języka polskiego, znajomości historii Polski oraz religii, nie tylko wśród młodego pokolenia, ale i niższych warstw.

O wpływie kobiet na wyrobienie charakteru narodowego nie będziemy się zastanawiać; jest to prawda uznana nie potrzebująca dowodzenia. Dziecię karmione mlekiem matczynej piersi, od najpierwszego brzasku rozbudzonej myśli, słucha jej słów, jej rozumowań, przejmuje się jej zasadami, pojęciami i te niejako krystalizując się w jego główce, wykształcają na człowieka, pozostając zawsze na dnie ducha, może nie w pierwiastkowej prostocie rozjaśnionej ogólnym postępem, ale zawsze w zasadzie, w głównych zarysach niczem nigdy nie startych. Z tych rysów wyżłobionych staraniem matczynem, powstaje ów charakter ogólny, jego dążności, pragnienia i odpowiednie czyny, stanowiące historyą każdego narodu.

J. K. G., O wpływie działalności kobiecej, w: „Tygodnik mód i powieści”, 1877

Szczególnie wtedy, gdy byt państwa jest zagrożonym, gdy klęski je dotykają, jest wpływ kobiet szczególnie dobroczynnym. W cierpieniu silniejsze niż mężczyźni, kobiety nie upadają tak łatwo w nieszczęściu, ich ofiarność podnieca także odwagę mężczyzn (kobiety Kartaginy), a ich cześć dla odwagi męzkiej jest częstokroć, jak wykazuje historya Sparty, podnietą dla mężczyzn, tak działać, by zasłużyć sobie na poklaski żony, matki lub oblubienicy.
Słuszną tedy jest zasada nowego prawa politycznego, że kobieta podziela zaszczyty i stanowisko polityczne męża. W tem widzimy uznanie jej pomocniczego a ważnego wpływu na społeczeństwo, i godną nagrodę za odmówiony udział we właściwych prawach politycznych.

Franciszek Kasparek, prof. Wszechnicy Jagiellońskiej, Kobieta i jej stanowisko w rodzinie, społeczeństwie i państwie, w: „Gazeta sądowa warszawska”, 1877

Na kobiecie spoczywa budowa społeczna. Od niej zależy cały moralny kierunek rodziny, tego fundamentu narodów i ludzkości. Jeżeli więc kobiety nasze chcą przyjąć udział w ogólnem postępie społeczności polskiej, powinny wyjść z biernego stanowiska w stosunkach społecznego życia, praktyczniej wychowywać swe córki, przygotowując je do trudnych obowiązków obywatelek kraju. Jesteśmy przekonani, że nie brak nam kobiet, tak pojmujących obowiązki swe względem społeczeństwa, do którego należą. Do nich zatem odwołujemy się o czynne poparcie dążności Zakładu Rękodzielniczego.
Kraj nasz wiele ucierpiał w skutek ostatnich zmian społeczno ekonomicznych. Podniesienie go jest jedną z najpilniejszych potrzeb obecnej chwili.

Zakład rękodzielniczy dla kobiet, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1879

Najpierw zatem zapragnijmy zbudzić moc wiary i miłości dla Boga, kraju, rodziny, dobra, prawdy i piękna, zdolność ukochania rzeczy wielkich i wzniosłych, siłę poświęcenia się dla tych wielkich ideałów ludzkości, tę potęgę niewiast staropolskich, przez którą stawały one nieraz na wyżynach bohaterstwa, a która nawet w życiu codziennem, wśród zwykłych jego trudów, była im gwiazdą przewodnią. Ta wiara i miłość szlachetna, żywa, rozpromieniając jasnem swem światłem wnętrze ducha kobiety nowożytnej, zrodzi czyny szlachetne i prawe, pobudzi do pracy użytecznej dla ukochanych wierzeń i ideałów.

Wanda Podgórska, Tradycya i postęp w życiu naszych kobiet, w: „Bluszcz”, 1883

Kto ma środki, powinien używać ich tak, aby dla swego narodu, dla swej ojczyzny, zdziałał co dobrego. Dzieła stosownej dobroczynności są polem działania dla kobiet zamożnych; dostarczanie pracy uczciwej ubogim, dźwiganie przemysłu swojskiego, zakładanie i opiekowanie się instytucyami filantropijnymi, oto praca dla kobiet z tych sfer.

Mieczysław Baranowski, O wychowaniu dziewcząt z uwzględnieniem obecnych stosunków i potrzeb, Lwów 1889

Społeczeństwo nasze tem więcej musi być wymagającem co do wychowania dziewcząt, o ile cięższe zadanie ma przed sobą matka polka; o ile rozleglejszem jest posłannictwo polskiej niewiasty. Bardzo ważną misję ma do spełnienia choćby w najskromniejszem kółku każda polka.
Dom jest małym światem, małą ojczyzną, jest podstawą narodu.
Jaki dom — taki naród.
Niewiasta trzyma berło rządów w domu; przez niewiastę rozumną może nastąpić odrodzenie i zmartwychwstanie narodu.
Wypowiedział to otwarcie w parlamencie niemieckim wróg nasz, Bismark, uznaje to zresztą cały naród.
We wychowaniu nowego pokolenia niewiast zdrowych, rozumnych, cnotliwych, świadomych swego zadania i pracujących w narodowych celach, — nasza przyszłość, nasz byt.
Jak wychowamy nasze dziewice, takie będziem mieli żony, matki, wychowawczynie, takie będziem mieli nowe pokolenie, taką Polskę.