Czas Emancypantek

Jazda konna

Wydaje się, że jazda konna – popularna w XIX w. zarówno z konieczności, jak i dla sportu – nie była w Polsce tak rozpowszechniona wśród kobiet, jak w innych krajach. Uważano ją za ryzykowną dla zdrowia, może miał też swoją wagę fakt, że łatwo przemieszczająca się kobieta na koniu mogła wymknąć się nadzorowi. Jazda konna nie wzbudzała entuzjazmu nawet ze strony lekarzy, nawet tych propagujących ruch i higienę. W 1885 r. „Kurier warszawski” informował o regularnie jeżdżących konno młodych damach jako o zjawisku dość niezwykłym. Wiadomo, że mieszkanki Dereszewicz nie jeździły konno, gdyż pan Kieniewicz był temu przeciwny.

Panie jeździły konno wyłącznie w damskim siodle. Wymagało to specjalnie ułożonego konia – amazonka w damskim siodle nie mogła używać nacisku pięt i sygnalizowała koniowi polecenia za pomocą ruchów szpicruty. Aby wsiąść na konia użytkowniczka damskiego siodła wymagała z reguły pomocy – przeważnie mężczyzny, który by ją podsadził (chociaż możliwe było wejście po schodkach). Zsiadanie z konia także przeważnie odbywało się przy asyście.

Według zasad etykiety dama nigdy nie jeździła konno sama (miało to też przyczynę praktyczną – w razie spadnięcia z siodła miałaby trudności z powrotem na nie).

Obok tego, bardzo dobrze jest dziecko uczyć konnej jazdy, pływania, szybkiego biegu przez gonitwy, fechtunki, jazdy na łyżwach, robienia wiosłem, a nawet pasowania się i bitwy na pięście. Wszystkie te umiejętności, obok zbawiennego wpływu na rozwój sił fizycznych, stają się niezmiernie pożytecznemi w dalszym ciągu życia, tak dalece, że od nabycia ich nie powinno się usuwać nawet dziewczynki. Nie idzie tu o to aby dziewczynka stawszy się kobietą, zmieniła się w kawalerzystę, umiejącą wywijać rapirem, w pasowaniu powalić przeciwnika lub wykuksować go pięścią i popodbijać oczy, ale przez podobne szermierki pozbywa się lękliwości już wrodzonej, która nie wyniszczana przechodzi w stan chorobliwy, na widok konia kręcącego się, pałasza, sztyletu lub pięści groźnie podniesionej, sprowadzających spazmatyczne kurcze, bezwładność lub zupełne omdlenie.

O wychowaniu. Rozwój w dziecku sił fizycznych, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1875

Jazda konna przyspiesza rozwój płciowy panien, dla tego jest szkodliwą.

Jakub Rosenthal, Poradnik lekarski dla kobiet, Warszawa 1875

I konna jazda i celne strzelanie nie są do pogardzenia, lubo te dwie zręczności, nie każdemu już dostępne.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Codziennie w godzinach rannych, bez względu na pogodę, w Alei Ujazdowskiej można spotkać cztery młode panie, oddające się konnej jeździe. Jest to pewien rodzaj klubu damskich sportsmanów, urągający mężczyznom i ich zniewieściałości. Panie nasze od pewnego czasu wzięły się z prawdziwie kobiecym zapałem do różnych przyjemności i zabawom do niedawna jeszcze uważanych za wyłączny monopol rodzaju męskiego.

„Kurier Warszawski”, 1885

Nasze panie uprawiają z takiem zamiłowaniem konną jazdę, że aż jakiś przedsiębierca zamierza urządzić specyalną reitschulę dla dam. Czy nie szkoda czasu i atłasu?...
Rozrywka jest do pewnego stopnia dobrą i korzystnie wpływa na zdrowie, gdy jednak czas na coś lepszego zużytkować można, po co tracić ten najcenniejszy kapitał, jaki on przedstawia. Do tegoż zakresu działalności zaliczamy również strzelanie do celu, które staje się dziś modną zabawką, tak modną i szykowną, że aż o niej wspominano dwukrotnie, zaznaczając tryumfy ośmnastoletniej panienki.
Na co to? powiedzcie panie, z kimże myślicie wojować? Wszak pięknemi oczyma umiecie trafiać prosto w serce i silniejsze od kul zadawać w niem rany. Czyż więcej nam potrzeba?
Chcecie laurów pani Clovis Hugues? nie, o to nie śmiałbym was posądzać.

Wiadomości z kraju, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1885

Nasze sportsmenki. W sobotę, jak donosi „Kuryer Codzienny", rozegrał się w Warszawie wyścig na długą metę, w którym wzięły udział dwie panie. O godzinie 8 rano od rogatki Belwederskiej ruszyło ku Grójcowi pięć koni, z których trzy dosiadane były przez panów, a dwa przez amazonki. Przez pierwsze trzy mile jeźdźcy jechali razem, następnie zaś wyprzedził wszystkich pan Ad. Cz., gdy jednak brakowało już tylko pięć wiorst do mety, panna Anastazya G. wypuściła swego konia i pomimo forsownej jazdy współzawodnika stanęła pierwsza w Grójcu. Przez całą drogę do Grójca odpoczywano tylko trzy razy po 40 minut, a jednak dystans to 43 wiorstowy. Napowrót jechano o wiele forsowniej; odpoczywano również trzy razy, panowie jednak skracali przystanki od 25 do 35 minut, panie zaś musiały odpoczywać po 50 minut.
Pierwszym przy rogatce stanął pan Józef Bi., drugą zaś była panna C., reszta towarzystwa nadjechała po upływie 24 minut. Tym sposobem w ciągu 12 godzin odbyło drogę wynoszącą 86 wiorst, co wynosi przeszło milę na godzinę.
Taka forsowna jazda z udziałem pań w kołach sportsmeńskich uważaną jest za niezwykłą. Zwyciężczyni w pierwszym biegu (do Grójca) otrzymała nagrodę, składającą się ze złotego zegarka z odpowiednim napisem.

Wiadomości z różnych stron, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1888

Mówiliśmy już o wszystkich przyjemnościach, o najrozmaitszych zabawach, oprócz jednej, którą uważam rzeczywiście za szczyt wszelkich uciech światowych, to jest o konnej jeździe. Każda z was, kochane czytelniczki, jeżeli miała sposobność używania konnych przejażdżek, zapewne mi przyzna, iż dusza się rozpromienia na to wspomnienie. Zupełnie jakieś inne uczucie w nas wstępuje, kiedy siedzimy na grzbiecie dobrze wyjeżdżonego konia, a taki tylko dla kobiety możliwy; oprócz tej koniecznej zalety wiele mu innych jeszcze potrzeba, a mianowicie spokojny temperament i zdrowe nogi; o oczy mniejsza, jeżeli amazonka doświadczona i wyćwiczona, sama konia umiejętnie prowadzi. Najlepsze do wierzchu konie są arabskie, mają bowiem nadzwyczaj zgrabne ruchy, noszą lekko i szybko, a przy tem nie są zbyt wysokie. Sądzę, iż równie w tym względzie przydatnymi mogą być anglo-araby.

Wanda Reichsteinowa-Szymańska, Poradnik dla młodych osób w świat wstępujących, ułożony dla użytku tychże przez Wielkopolankę, Poznań 1891

Przy używaniu tak wielkiej przyjemności kierowania koniem, uganiania się z wichrami i bujania po polach i lasach, chociaż nie jestem wcale trwożliwą, zalecam wam, kochane czytelniczki, wielką ostrożność i zachowanie się zawsze w granicach rozsądku. Każde zbyteczne zmęczenie, będące u początkujących amazonek zupełnie naturalnem, szkodzi nietylko zdrowiu, ale usuwa zarazem przezorność i pewność, które jedynie są zrównoważeniem możliwych niebezpieczeństw, napotykanych przez amazonki.

Wanda Reichsteinowa-Szymańska, Poradnik dla młodych osób w świat wstępujących, ułożony dla użytku tychże przez Wielkopolankę, Poznań 1891

Pierwszym z nich jest: siedzenie prosto i pewno, drugim lekkie trzymanie cugli w ręku, powodując niemi akuratnie i nie szarpiąc. Dalej koniecznie trzeba się zaraz przyzwyczajać do siedzenia na koniu z gracyą, gdyż lepiej nigdy tego nie próbować, jak wyglądać niezręcznie i nieporadnie. Wystrzegajcie się zwłaszcza, nie należąc do cyrku ani pana Renza, ani pana Blumenfelda, jakichś z koniem nadzwyczajnych skoków przez rowy i płoty, wyścigów z mężczyznami i t. p. Zdaje mi się, iż to nie może sprawiać żadnej przyjemności, będąc w samej rzeczy bardzo niebezpiecznem. Zawsze i wszędzie zalecam umiarkowanie.

Wanda Reichsteinowa-Szymańska, Poradnik dla młodych osób w świat wstępujących, ułożony dla użytku tychże przez Wielkopolankę, Poznań 1891

Nakoniec dajemy słów kilka o ubraniu dojazdy konno, stanowiącej dla wielu pań ulubioną rozrywkę w porze letniej. Odradzamy ją stanowczo osobom zbyt korpulentnym, bo te jadąc konno przedstawią się niekorzystnie — przeciwnie osoby szczupłe z ruchami elastycznemi, na koniu uwydatnią jeszcze gracyę i wytworność ruchów — powtarzamy więc, że, aby być piękną amazonką trzeba liczyć się nie z wiekiem i młodością lecz z tuszą. Spódnice amazonek są modne dłuższe, powinny spadać przynajmniej o 25 — 30 cent. poza strzemię. Staniki mają ten sam fason; zwykle dodają baskinę dość długą, sięgającą do siodła, co jest bardzo zgrabne bo zasłania opięcie spódnicy. Na głowie kapelusz z małem rondkiem tak zwany melonik lub kapelusz wysoki podobny do męzkiego.

O ubiorach, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1891

Ileż to mamy tak zwanych dzielnych amazonek, które, bez najmniejszego pojęcia o jakichkolwiek zasadach, dosiadają zupełnie surowych koni. Dobrze jeszcze, gdy do czynienia mają z poczciwemi, zapracowanemi fornalkami, lecz, gdy owa dzielna dama znajdzie się na wierzchowcu, z temperamentem i nauką – wtedy nie umie sobie poradzić – i o wypadek nie trudno.