Czas Emancypantek

Cera

Piękna i gładka cera była niezwykle ważnym elementem kobiecej urody. Kobietom zalecano dbanie o cerę już od najmłodszych lat – matki powinny chronić swoje córki przed słońcem i w razie potrzeby stosować odpowiednie środki.

Cerę należało więc starannie chronić przed słońcem, ale też wiatrem i deszczem, by zachowała nieskazitelną białość, będącą artybutem damy. Oprócz tego zalecano przemywanie czy smarowanie twarzy najrozmaitszymi środkami – od „domowych” po mikstury chemiczne. Z czasem do dbania o kobiecą cerę zaczęła włączać się technologia (np. masaże elektryczne) oraz medycyna.

Płeć to koloryt, który nawet przy klasycznej piękności rysów coś znaczy, a dla średnio ładnych buzi jest wiele stanowiącą rzeczą. Otóż dziewczynka w dzieciństwie opalona, nigdy już bardzo białą nie będzie; piegi szczególniej, te nawet chłopczyka szpecące brzydkie plamy, nigdy już i niczem usunąć się nie dają, są bowiem plamami żółciowemi przez słońce wyciągniętemi. Dla tych więc względów staranna matka nie pozbawiając córki świeżego powietrza i koniecznego ruchu na swobodzie, nie powinna w zbyt skwarne godziny na upał ją narażać, a zawsze stosownie osłaniać kapeluszem, któryby nie był cackiem dla oczu matki, ale użyteczną częścią ubioru dziecka.

Ubiory dziecinne, w: „Bluszcz”, Dodatek, 1867

Płeć aby była delikatna.
Chcąc mieć płeć delikatną, trzeba zawsze umywać się na noc żółtkiem od jajka, potem idąc spać, twarz i ręce nasmarować pomadą z gęsiej tłustości, która powinna być przez dni 9 wymoczoną i rozpuszczoną, na pomadę utartą, po roztopieniu aby była biała; nazajutrz rano wytrzeć twarz ręcznikiem a będzie białą i bardzo delikatną. Można wytrzeć suchym pęcherzykiem.

Inny sposób na delikatność płci.
Letnią porą nazbierać ogórków zielonych, obrać, pokrajać, nałożyć pełen butel, nalać wódką, postawić na słońcu, niech dwa tygodni postoi potem zlać do butelek, zakorkować, trzymać w lochu i używać codzień zrana; biorąc na ręcznik wycierać twarz, a że ogórki pomagają na płeć to jest niezawodnie, bo w magazynach kosmetycznych są pomady ogórkowe paryzkie.

Jeszcze inny sposób.
Zbierać kwiat czeremchy i pędzić na alembik, nalać wodę w butelki, stawiać w lochu i całe lato używać do wycierania twarzy, a także dobry odpierzchnienia twarzy następujący sposób, utłuc ćwierć funta gorzkich migdałów, wsypać do butelki, nalać wódką, niech tydzień w ciepłe stoi, potem po umyciu twarzy, wody brać na rękę trochę i twarz obmywać z migdałami. Radzę wszystkim młodym osobom dbającym o swoją płeć, aby inaczej nie umywać się jak na noc i to wodą, zupełnie nie zimną, bo na dzień twarz wymyta podlega pierzchnieniu od powietrza, szczególnie zimową porą, a także aby mydła choćby najdroższego nie używać, bo to zawsze robi płeć ciemną.

Maria z Krzywkowskich Marciszewska, Kucharka szlachecka. Podarek dla młodych gospodyń., Wydanie trzecie poprawione, Kijów, 1878

Bierze się dwie uncye chemicznie oczyszczonej gliceryny, jedną drachmę wody kolońskiej, 25 kropli olejku różanego i pół drachmy wody zwyczajnej. Płyn ten udelikatnia płeć, zapobiega wytwarzaniu nie przyjemnego łuszczenia, nadając twarzy miękkość i świeżość.

Płyn na udelikatnienie twarzy, w: „Mody Paryzkie”, 1879

Otóż z doświadczenia czerpaną radę daję moim czytelniczkom aby używały tylko miękkiej zawsze wody do mycia i żółtka rozbitego w ręku, które wybornie zastępuje mydło nigdy zupełnie pewne. Codziennie wycierać twarz cienkim koniecznie cienkim ręcznikiem czystą zimną pokojową wodą rano i wieczór. Rano żeby płeć odświeżyć z potu nocnego — wieczorem żeby ją wymyć z kurzu i pudru, którego używanie niczem nie jest szkodliwe. Raz lub dwa razy na tydzień wymyć twarz wieczorem żółtkiem — spłókać bardzo obficie wodą miękką i wytrzeć suchym ręcznikiem przyciskając go tylko do ciała aby wilgoć wsiąkała w płótno. W zimie w czasie mrozów można na noc posmarować raz na tydzień twarz i ręce „cold-cremem" zrobionym podług podanego w części piątej przepisu, wycierając ręcznikiem lub dłonią aby się tłuszcz nie osiadał na twarzy; rano zmyć wodą i wytrzeć pudrem ryżowym.

Lucyna Ćwierczakiewiczowa, Cokolwiek bądź chcesz wyczyścić czyli porządki domowe, Warszawa 1887

Płyn na plamy żółte na twarzy.
Jeżeli plamy żółte nie pochodzą z choroby żółciowej, można je zniszczyć nacierając je następującą mieszaniną dwa razy na dzień. Drachmę boraksu oczyszczonego rozpuścić w stołowej łyżce zimnej miękkiej wody i trzyć z uncją gliceryny oczyszczonej w moździerzu porcelanowym lub marmurowym, aż póki nie zrobi się z tego płyn jednostajnej konsystencji. Następnie mocno nacierać nim plamy raz lub dwa na dobę.

Lucyna Ćwierczakiewiczowa, Cokolwiek bądź chcesz wyczyścić czyli porządki domowe, Warszawa 1887

Obecna cesarzowa austryacka, która jest babką i blizko pół wieku liczy, ma brzoskwiniową cerę szesnastoletniej panienki. Otóż ta czarująco piękna dama, nie używała nigdy środków kosmetycznych, lecz codziennie, po przebudzeniu, myje się lodowatozimną wodą i wyciera mokrą skórę flanelowemi chustami.
Spodziewam się, że niejedna czytelniczka będzie mi wdzięczną za udzielenie najlepszego środka, za pomocą którego płeć swoją może piękną i trwałą utrzymać. Zimna woda! Ale na „miłość Wenus", aby nie Goldcrême i temu podobne specyfiki!
Która z moich łaskawych czytelniczek ma czystą, świeżą cerę, niech się stanowczo trzyma zasady: nie dawać się zwodzić reklamowanemi, cudownemi środkami jak esencye, eremy, balsamy it.p.
Dla nadania wodzie miękkości wystarcza bardzo niewinny środek: dolanie jednej łyżki mleka. Panie lubiące myć się w pachnącej wodzie, mogą brać kilka kropel eau de Lubin, eau de Cologne, albo też bardzo kosztownej eau de Verveine, którą tylko u Désiré'go w Paryżu niesfałszowaną dostać można.

M. Niemitra, Wskazówki umiejętnego ubierania się. Zebrała i własnemi spostrzeżeniami uzupełniła Doświadczona Warszawianka, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1888

Małe pryszcze, które, się czasem na twarzy pojawiają nienależy smarować tłustemi specyfikami, lecz wytrzeć najlepszym francuzkim, białym koniakiem. Jedynie do ust mogę zalecić użycie Glicerynowego cremu, usta nabierają naturalną czerwoność, stają się miękkie i nie pękają od wiatru. Jest to lepszy środek od wszelkich karminowych pomadek, które są nieapetyczne, nawet jeżeli są przygotowane z soku chińskich roślin.

M. Niemitra, Wskazówki umiejętnego ubierania się. Zebrała i własnemi spostrzeżeniami uzupełniła Doświadczona Warszawianka, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1888

Woda „Wenus“ — jest wynikiem długoletnich studjów i doświadczań, jest ona ostatnich mych badań niczem nie wyrównanym w sztuce kosmetycznej wynalazkiem, posiada bowiem własność odświeżania i odmładzania twarzy do zdumiewającego stopnia, tak dalece, że kto jej raz użyje, zmuszony będzie uznać ją jako środek cudownie na płeć działający; — Woda „Wenus” usuwa zmarszczki, piegi, opalenie słoneczne, nadaje płci niezrównanej świeżości, delikatności i prześlicznego kolorytu; — Woda „Wenus” jest niezwykłem zjawiskiem w sztuce kosmetycznej, posiada bowiem cudowne własności odmładzające płeć, skóra stara pomarszczona pod działaniem tego znakomitego środka nabiera młodzieńczego wyrazu i aksamitnej delikatności; — Woda „Wenus” odradza skórę i naskórek, usuwa pryszcze, liszaje i zatkanie porów skóry; Woda „ Wenus“ uchyla czerwoność nosa i policzków, niszczy wągry, zaokrągla rysy i nadaje cerze miękości i świetnej przejrzystości, która wprowadza w zachwyt i zadziwienie najbardziej obojętne i pesymistyczne osoby; — Woda „Wenus“ jest nieocenionym środkiem, otrzymuje się z rozlicznych stosownie dobranych i zastosowanych roślinnych substancji, jest to sekret wyrwany z tajemnic natury na pożytek ogółu dbających o swoją płeć. — Użycie: Wodę „Wenus“ możno używać na noc i rano, jednak zawsze po umyciu i osuszeniu twarzy. Do mycia twarzy przy wodzie „Wenus" najkorzystniej brać wodę poziomkową i mydło wschodnich piękności, w braku wody poziomkowej wody miękiej, lecz trzeba dodać łyżeczkę od kawy wody „Wenus". Po obmyciu i otarciu twarzy, zmaczać gąbeczkę albo kawałeczek miękiej flaneli w wodzie „Wenus" zwilżyć twarz i zostawić, aby obeschła, potem możno opudrować pudrem książęcym. — Na noc nacierać twarz czystą wodą „Wenus", a rano zmięszaną po połowie, z wodą różaną.
Cena flaszeczki 2 złr. a. w.

Jan Ihnatowicz, Poradnik higieniczno-kosmetyczny dla użytku domowego, Lwów 1890

Odp. prenumeratorce z Galicyi.
Sposobu na zmarszczki nie znam, ale smarowanie twarzy „cold-cremem“ Simon i wycieranie pudrem utrzymuje dobrze płeć.

Korespondencya, w: „Bluszcz”, 1891

Dobrym środkiem kosmetycznym jest także mleko, w którem się warzyła rzodkiew, zmywając od czasu do czasu ciało żytniówką, która skórę bieli, wzmacnia i czyni sprężystą.
Zdarza się często widzieć u niewiast — nawet z najwyższych sfer szpecącą ciemną czerwoność lic i nosa z równoczesnemi wypryskami — w tym razie zmywa się skórę wódką, w której moczono trochę imbieru, z równoczesnem używaniem zimnych enem, herbaty, czyszczącej krew i wiele wody zimnej, nadwinianu potażu z wodą, używając na śniadanie i kolacyą mleka, lub herbaty, a nie kawy.
Zaleca się także używanie soku poziomkowego i napuszczanie czerwonej skóry, osobliwie noska wodą, do której się wpuściło kilka kropel tynktury benzynowej (nabytej w aptece). Płyn ma wyschnąć sam z siebie.

Małgorzata Bogacka, Powszechna kuchnia swojska, oparta na wieloletniem doświadczeniu i zdrowotno-dyetetycznych zasadach, Nowy Sącz, 1896

Środki piękności.
Gdy orzechy laskowe są na dojrzewaniu, zerwać je, wybrać jądra i potłuc ze świeżym korzeniem iris w moździerzu na proszek. Proszek ten wysuszyć, a potem myjąc, się, mięszać do wody. Twarz staje się miękką i gładką jak aksamit; a przytem zmiany powietrza nie wywierają żadnego wpływu.

Illustrowany kucharz krakowski dla oszczędnych gospodyń, Kraków, ok. 1898

Kobietom koło lat 40, bardzo dbającym o twarz, pozwala się na używanie pewnych środków lekarskich odświeżających przeciwko zmarszczkom. Dla młodszych woda zimna i prysznic powinny wystarczyć.

Dr. Med. G. Majewska, Notatki z hygieny, w: „Bluszcz”, 1899

Córce prenumeratorki. Najlepiej jest od czasu do czasu wyciskać węgry i jednocześnie robić wcierania płatkiem, zmaczanym w Spiritu Saponato-Calino.

Odpowiedzi od Redakcyi, w: „Dobra Gospodyni”, 1902

Należy zamknąć oczy pozwalając rysom rozciągnąć się, jak do spania, po chwili należy wolniutko otworzyć powieki i tak po parę razy. Należy przez ten czas i w ogóle unikać wszelkich nadmiernych ruchów mięśniami twarzy, brwiami, nie należy się zbytnio śmiać, najlepiej zaledwie się uśmiechać.
Tak robią Angielki.

Parisia, Co modne w Paryżu?, w: „Bluszcz”, 1902

Środków upiększających ciało i płeć kobiety właściwie nie ma żadnych. Te, które są — to szarlatanerya. Hygienicznem życiem i zbliżeniem się do natury osięga się najwięcej; natomiast pomijanie hygieny i jej przepisów jest najpewniejszem środkiem zbrzydnięcia. Pocące się rączki, które już niejedną miłość oziębiły, lub chorobliwą biało-żółtą cerę, można uleczyć, lub im zapobiedz, ale sztucznymi środkami trwałe ukryć lub usunąć nie można. Dla dobrze patrzących oczu sztuczne pozostanie zawsze sztucznem.

Dr Władysław Hojnacki, Hygiena kobiety, Lwów 1902

Najlepszym środkiem na płeć twarzy i rąk jest 2 razy dziennie zmywanie tychże wodą przegotowaną, nie wapienną i ciepłotę pokojową mającą. W razie suchości skóry natarcie mieszanką z gliceryny i białej wazeliny najzupełniej wystarczy. Obmywanie twarzy gorącą wodą, albo bardzo zimną, dalej wodą kolońską, lub różnymi octami toaletowymi wstrzymuje czynność gruczołów łojowych, które skórze aksamitne wejrzenie nadają, jak wogóle ją wysusza i do atrofii (zaniku — zwiędnięcia) doprowadza.
Wszystkie środki z domieszką kwasów (n. p. kwasu cytrynowego) i alkaliów (n. p. boraks i soda) są także szkodliwymi. Cytryna często do mycia rąk używana, szkodzi paznokciom , boraks i soda czynią skórę twarzy czerwoną i jakby oparzoną.
Szumnie zwane „wyciągi życia”, „wyciągi roślin egzotycznych”, „kremy orientalne” itp. zawierają zwykle najsilniejsze trucizny, jak sole ołowiane, rtęciowe i wiele innych (n. p. paryski preparat Eu de lys zawiera 5% sublimatu).

Dr Władysław Hojnacki, Hygiena kobiety, Lwów 1902

Dobrze wpływa na cerę u młodych osób zażywanie przez przeciąg zimy tranu rybiego, który ma własność oczyszczania krwi a tem samem i skóry z wszelkich wyrzutów i nieczystości.

A. Callier, Hygiena piękności. Praktyczny poradnik dla prawdziwie eleganckich kobiet na podstawie najlepszych źródeł skreśliła, Kraków, Warszawa 1903

Doświadczenie wykazało, że najlepszym sposobem do utrzymania świeżości cery jest prąd elektryczny i to stosowany w formie masowania.

A. Callier, Hygiena piękności. Praktyczny poradnik dla prawdziwie eleganckich kobiet na podstawie najlepszych źródeł skreśliła, Kraków, Warszawa 1903

Zmarszczki usuwa się w instytutach, jakie tu opisałam, zapomocą balsamicznych parówek i masażu elektrycznego, oraz przepisanego przez lekarza, odpowiednio stosowanego w domu za pomocą odnośnych przyrządów Simonsa, masażu mechanicznego, który o ile jest umiejętnie zastosowanym jest zbawiennym prawdziwie; stosowany wszakże przez niepowołane osoby i w sposób niewłaściwy, może się stać wprost szkodliwym.

A. Callier, Hygiena piękności. Praktyczny poradnik dla prawdziwie eleganckich kobiet na podstawie najlepszych źródeł skreśliła, Kraków, Warszawa 1903

Wszystkie kobiety rasy białej troszczyły się i troszczą zawsze o czystość, świeżość, świetność swojej cery. I rzeczywiście piękna karnacya, delikatna i biała płeć są jednym z wielkich wdzięków kobiety. Nigdy bowiem kobieta nie będzie uznaną za doskonale piękną, jeśli płeć pozostawia coś do życzenia.