Pisanie i otrzymywanie listów było sprawą codzienną. O sposobie pisania czy podpisywania listów decydowały zasady etykiety, o treści – zażyłość między korespondującymi. Natomiast o kształcie, kolorze, czy zdobieniu papieru listowego decydowała zmieniająca się moda.

 

Obecnie wszystkie elegantki Paryzkie używają na korespondencje, tak papieru jako i kopert ozdobionych kolorową jaskółką niosącą w dziobku list; takiż papier znajduje się już w składzie materjałów piśmiennych P. J. G. Arnhold.

„Kurier Warszawski”, 1865

 

Do najmodniejszych papierów listowych, zaliczamy papier z kolorowanemi emblematami i zastosowaną do nich dewizą w języku Francuzkim. Papier taki znajduje się w sklepie Pana J. G. Arnhold, przy ulicy Senatorskiej.

„Kurier Warszawski”, 1867

 

Papier modny w tej chwili, i który od wieków był takim, jest biały, dość gruby, nieprzebijający atramentu na przeciwnej stronie, ale którego powierzchnia nie jest zbytecznie szklniącą. Początkowe litery nazwiska białe lub czarne są najwłaściwszym nagłówkiem. Młodej panience dozwolonem jest mieć je w rozmaitych kolorach. W wielkim świecie od pewnego czasu używanem bywa umieszczenie na górnej części listowego papieru widoku litografowanego posiadłości z której list jest pisany. Jest to jednakże pretensyonalny zwyczaj, gdyż nazwisko majątku ziemskiego drukowane, litografowane lub nawet wyciśnięte, aczkolwiek mniej wspaniale wygląda, skromnością swoją należeć musi, z natury rzeczy, do dobrego tonu. Wtedy tylko, nie należy już używać początkowych liter nazwiska i imienia.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

 

Poszukiwane niegdyś pięknych kolorów papiery, ustąpiły, jak wiemy, miejsca białemu, otóż teraz obecnie wraca znów moda papieru kolorowego ale nie jest to już, jak niegdyś, niebieski, różowy, ale szary, dziki, popielaty w różnych cieniach, który przecież gdy się ożywi złotą, srebrną lub kolorową cyfrą, bardzo ładnie wygląda. Korony monogram zdobiące, wyszły zupełnie z użycia, zastępują je obecnie różne godła, co jest także powróceniem do starszej i to bardzo starej mody, bo przypominamy sobie, że sławna Francuzka pisarka z czasów Ludwika XIV pani de Sévigné, używała za godło jaskółkę w locie, z podpisem: „Le froid m’éloigne”. Widzieliśmy obecnie papier mający za godło drzewo z obnażonemi, suchemi gałęziami, a pod spodem napis: - Póki słońce nie zaświeci… Godła takie gdy się znajdują na papierze listowym, wyciska się je również na kopertach i ryje na pieczątkach, które powracają znowa do łaski publicznej wypychając coraz kopertę podgumowaną, jakkolwiek jest to najwygodniejszy sposób zamykania listów bez żadnych do tego przyborów.
Kształt papieru listowego z podłużnego arkusika przemienia się na kwadratowy; na listy więcej poufne, pobieżnej treści, zaczynają używać papieru, który złożony tworzy zręczny trójkąt i już bez koperty się obywa.

L.C. [Lucyna Ćwierczakiewiczowa], Przegląd mód, w: „Bluszcz”, 1876

 

Papier listowy powinien być czysty i niepognieciony, ozdobiony monogramem, dewizą, lub herbem, koperta do niego zastosowana, pismo ładne i czytelne, styl gładki, podpis wyraźny, a forma jaknajgrzeczniejsza. Należy też unikać dopisków, przekreślań i skrobania, jak również górnolotnych wyrażeń i szumnych frazesów. Prostota i naturalność, połączona z uprzejmością, powinna cechować list każdy.

Skarbiec dla rodzin w mieście i na wsi, tom I, Warszawa 1888

 

Wiemy, że moda wszędzie kładzie swoje „veto,“ otóż spotkaliśmy się z papierem nowo-modnym, na inwitacye wieczorowe tylko przeznaczonym. Są to karty z brystolu w kolorze perłowym lub heliotrop, obrzeżone złotem lub srebrem z monogramem zapraszającego, koperty zastosowane do tego w formie nowomodnych kieszonek, karty te pochodziły ze znanego zakładu papierów listowych zbytkowych Schustra, mieszczącego się obok ulicy Aleksandrya, na tak zwanym okólniku hrabiego Krasińskiego, zkąd wychodzą wszystkie papiery listowe z emblematami za paryzkie uważane.

L.C., Przegląd mód, w: „Bluszcz”, 1892

 

Zamkniemy sprawozdanie słówkiem o papierze listowym — format pozostał średni; koperty mają zwykły fason, przy którym nie potrzeba namyślać się jak nad zagadką, gdzie się otwiera. Największa prostota i skromność są oznaką największej dystynkcyi. Cyfra, emblemat czy dewiza umieszczona z boku — tę ostatnią trzeba dobrze obmyślić, ażeby w krótkich słowach powiedzieć wiele i dobrze. Pieczątki lakowe wracają w użycie — trzeba starać się aby odciśnięcie wyszło gładko i równo – zależy to wiele od gatunku laku. Ukazał się znów używany kiedyś lak pachnący, a także małe nizkie lichtarze z szerokim brzegiem lub profitką, zasłaniającą od pokapania lakiem biurka.

O ubiorach, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1893

 

Wspomniawszy o papierze listowym, nadmienimy że format kartek listowych obecnie modny bardzo długi a wązki — 20 c. długości a 8 szerokości — kolor zaś skórzano-bronzowy, turkusowy, albo pomarańczowo-ponsowego odcieniu — kolory te nowe i modne zdają się być jaskrawe, ale w istocie przy pisaniu i czytaniu przyjemne są, dla oczu. Na arkusikach podwójnych dają, ozdobne wyciskane narożniki, naśladujące niby okucie. Biały papier listowy formatu prawie kwadratowego—15 c. długi a 12 ½ c. szeroki—w obecnej chwili moda zdobi wielkiemi kwiatami wypukłemi delikatnie kolorowanemi. Do pieczętowania listów modny lak kolorowy — obecnie przyjęto zwyczaj pieczętowania listów, nawet bilecików mało ważnych. Moda posuwa się tak daleko że przeznacza kolory laków do użycia: niebieski oznacza wynurzenie przyjazne, zielony prośbę do spełnienia, a ponsowy w odpowiedzi zapewnia jej wysłuchanie, złoty lak oznacza zaproszenie. Naturalnie że to chwilowa fautazya, której nie można uważać za przepis obowiązujący wszystkich.

O ubiorach, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1894

 

Co do papieru listowego to również moda stawia pewne przepisy; obecnie modny papier podłużny w odcieniu szarym gris fer albo bardzo bladym lila, w deseń z kwiatów lub arabesków, odznaczający się na tle; cyfra lub korona tego co papier koloru, może być złocona dla lepszej wyrazistości. Ozdoby zbyt fantastyczne, w kolorach jaskrawych, bukiety kwiatów lub fijołki jako rzucik tak modne zeszłej zimy, obecnie zostały zarzucone zupełnie. Rozmiar papieru zmienia się stosownie do osoby, do której piszemy — pisząc do osoby starszej wyższej stanowiskiem, prosząc o co, lub polecając kogoś używa się papier dość dużego formatu i zapisuje się tylko dwie strony, dwie drugie muszą pozostać czyste. Nie można używać kartek korespondencyjnych, choćby pięknych i ozdobnych, tylko do osób równego nam wieku i stanowiska lub też pisząc krótko zaproszenie do siebie, jakieś zapytanie czy objaśnienie — kartka taka wsuwa się do koperty takiego samego formatu. Kartki pocztowe tak zwane listy otwarte używają się tylko do osób niższych, oficyalistów, kupców albo w nagłym razie w drodze, na stacyi kolei, do osób zażyłych, pisze się krótko o co chodzi i podpisuje tylko pierwsze litery. Gdy piszemy do obcych w kwestyi wymagającej odpowiedzi dodaje się odpowiednią markę pocztową.

Pisanie listów i papier listowy, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1895

 

Papier listowy znaczy się monogramem lub herbem; dla mężczyzn moda każe po prawej stronie arkusza umieścić tylko adres (ulicę i numer domu). W tym roku zastosowano to i do kopert — nowość to nie zupełnie praktyczna wtajemniczająca może zbytecznie w nasze stosunki nawet służbę, ale notujemy ją jako świeży pomysł. Dla pań najświeższy szyk wymaga na papierze listowym umieścić imię i nazwisko, z koroną lub tytułem do jakiego mają prawo. Cyfry powinny być tego co papier koloru — zaś srebrne lub złote monogramy modne przed paru laty, już są zarzucone. Mieszkając na wsi trzeba na papierze listowym dać nazwę majątku i najbliższej stacyi kolei; można ozdobić papier widokiem miejscowym, pałacu lub dworu, który się zamieszkuje, ale to rzecz kosztowna i zbytkowna. Stosownie do gustu wybiera się papier angielski lub francuski — pierwszy jest trwalszy, drugi piękniejszy i gładszy. Modne od lat kilku pismo angielskio wysokie i proste, wymaga większego formatu papieru, niezbędnego do korespondencyi etykietalnej, do osób starszych lub wyższego stanowiska, albo pisząc z prośbą do osób wysokiej rangi — w takich razach pieczętuje się list pieczątką herbową lub z właściwemi inicyałami.

Papier listowy i bilety, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1896

 

Kartki korespondecyjne modne białe lub jasno popielate (gris perle) czy niebieskawe, koperty do nich dość duże, aby kartka wsunęła się bez złożenia. Inny format jest podłużny złożony, a więc o czterech stronach do pisania. Karty pocztowe tak zwane listy otwarte używają się tylko do osób niższych, lub do zażyłych z nami, w naglącym razie, czy w podróży. Co do pieczętowania listów, to rzecz wiadoma, że pieczątka jest szykownem uzupełnieniem eleganckiej korespondencyi a zarazem zabezpiecza list od otwarcia niepotrzebnego. Koperty gumowane niedogodne są dla konieczności zwdżenia, albo łatwe do otwarcia nad parą. Obecnie najmodniejszy lak jasno-ponsowy, niebieski lub żółty; panie dbające o wyróżniającą elegancyę używają laku tego koloru co ich papier listowy. Pieczątka w oprawie metalowej, z wyrytym monogramem lub herbem; trzeba odciskać ją starannie, aby odbiła się wyraźnie, co jest rzeczą dość trudną. Na biurku powinien stać lichtarz w kształcie kota, pieska lub ptaka trzymającego w łapkach świecę, albo też lichtarz stylowy. Zbyteczne prawie dodawać, że na każdem biurku powinien być papier listowy, kartki, a nawet listy pocztowe otwarte, obok wszelkich przyborów do pisania.

Papier listowy i bilety, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1896

 

(…) używane są wązkie długie koperty i takiż listowy papier. Biały mocny angielski papier jest wyłącznie używany do korespondencyi przez mężczyzn (…). Mocne kolory są w złym guście (…). Litery, monogramy i herby są dziś jedynie używanymi. Wszelkie dewizy, emblematy, imiona i. t. p. wyszły z użycia. (…) Nie używa się również pieczątek do zaklejania listu. Listy poufałe lub bardzo ważne pieczętuje się lakiem (…). Lak czerwony należy do pospolitych, czarny (…) podczas trwania żałoby, niebieski nie jest ładny, jedynie biały lak jest gustowny i dystyngowany. (…) Koperta powinna być tego samego koloru, co i papier.

„Bluszcz”, 1897

 

Jak dalece panuje zamiłowanie do jaskrawych kolorów dowodzi to, że panie używają kolorowego papieru listowego, kolorowych biletów wizytowych, a nawet laku odpowiedniego do koloru papieru.

Bicykiel i moda, w: „Nowe Mody”, 1897

 

Papier listowy używany przez czas żałoby ma czarne obwódki (najmodniesze naśladują morę) w pierwszych miesiącach bardzo szerokie, później węższe

O ubiorach żałobnych, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1898

 

W tym roku modny papier niezmiernie gładki, satynowany, z lekkiem odcieniem szarym lub niebieskim; ćwiartki są szerokie, aby na nich modne duże pismo angielskie mogło się pomieścić; z lewego brzegu jest cyfra lub korona, z prawej zaś strony wysoko dany adres — bardzo modne są dewizy otoczone okrągłą obwódką złotą. W okazyach wyjątkowych np. w ogłoszeniach o śmierci, w zaproszeniu na ślub, ozdoby i tarcze dają się w kolorach herbowych. W bilecikach pisanych dorywczo w godzinach rannych modny styl z roku 1830 – w tych razach można pominąć kopertę, a po złożeniu ćwiartki założyć róg i zapieczętować lakiem z pieczątką. Papier alzacki (toile d’Alsace) jest doskonały i wypróbowany; takiej koperty raz zalepionej nie można niedyskretnie otworzyć. W Anglii na papierze listowym umieszczają po prawej stronie ćwiartki adres, wyraźnemi czarnemi literami, osoby chcące oszczędzić sobie wydatku, dopisują własnoręcznie adres pod datą, jest to niezbędne szczególniej przy rzadkiej wymianie listów lub dla osób zamieszkałych w dalszej miejscowości, którym trudno pamiętać numerów domu lub nazwy ulicy — podobnie jak nam mieszkańcom miasta łatwo zapomnieć prowincyonalnej stacyi pocztowej.

Papier listowy i przybory do pisania, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1898

 

Kolory papieru są najmodniejsze niebieski, popielaty (gris) i szafirowy (bleuté); koperty mają formę podłużną. Na papierze dla kobiet dają medalion w kwiatach w stylu Louis XVI, dla mężczyzn monogram na tle koloru mauve. Kartki korespondencyjne mają formę wązką podłużną, złożoną lub pojedynczą i wsuwają się w długą kopertę. Korony czy herby zostają do papieru wytwornego do korespondencyi etykietalnej, zwykły papier zdobi tylko monogram wyciśnięty tego samego koloru.

Papier listowy i przybory do pisania, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1898

 

Jeszcze słówko o papierze listowym — zamiast żywych, jaskrawych kolorów, jakie były w modzie dotychczas, używa się papier w odcieniach delikatnych, bladych. Najmodniejszy blado niebieski papier, naśladujący barwę duńskiej porcelany, w pudełeczkach z malowaniem wiernie przedstawiającem desenie i wzory z Kopenhagi; ożywiają ćwiartki wązkie ciemno szafirowe obwódki. Drugą nowość przedstawia papier jasno popielaty, zwany „perle”, albo tegoż koloru papier „Diana” z ponsowemi obwódkami. Ładny i w świeżym guście jest papier „Marie Louise" w odcieniu morelowem z obwódkami ponsowemi, albo „opal” odpowiadający kolorem nazwie. Osoby lubiące żywsze kolory mogą również dobrać sobie modne odcienia ciemniejsze, jako to: szafirowy, zielony „calla” czerwonawy „corail”, albo „aurora”; zwolenniczkom papieru bezbarwnego radzimy czysto biały „elegant”, albo żółtawy „chryzantheme”. Ozdobny papier zwany „Wenecya” jest różnokolorowy, ozdobiony deseniami naśladowanemi ze szkła weneckiego, ze szlakiem białym wyciskanym na wzór koronki weneckiej.

O ubiorach, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1899

 

Nie mam już więcej papieru lila, więc pisze na kawałku białego, ale wiem czy tak, czy tak, zawsze mój list będzie mile przyjęty.

Gabriela Zapolska, list z 16.1.1900, ze Lwowa do Malwiny Janowskiej

 

Na podobny temat: Korespondencja