Czas Emancypantek

Przeciwnicy edukacji kobiet

Sprawa rozszerzenia edukacji kobiet miała także swoich przeciwników. Oczywiście nikt nie wypowiadał się przeciw kształceniu kobiet w ogóle, nie wszyscy natomiast uważali, że poszerzenie zakresów edukacji jest właściwe. Szczególny opór był przeciwko udostępnianiu kobietom edukacji wyższej.

Ich argumentacja była oczywiście raczej zawoalowana. Lepiej widoczną, przerysowaną wersję stosowanych przez nich argumentów najłatwiej za to w traktatach zwolenników edukacji kobiet. Tu jednak trzeba mieć na względzie fakt, że autorzy tekstów czasem świadomie przesadzali.

Głupi tylko lub zepsuci mężczyźni boją się kobiet światłych i cnotliwych, bo te budzą w nich wyrzut sumienia, lub upakarzają ich pychę. Moralny upadek społeczeństw, jaki w czasach naszych widzimy, jest w znacznej części skutkiem umysłowego poniżenia kobiety.

O*, O uczoności kobiet, w: „Kronika Rodzinna”, 1868

Ale tu znowu zwolennicy jego teoryi występują z nowemi zarzutami, twierdząc: że rozbudzenie umysłu i szerszy zakres wiedzy, exaltując wyobraźnię kobiety, czyni ją zbyt wymagającą względem drugich, a przy wrażliwości jej uczuć, mogą ją łatwo wprowadzić w próżność, zarozumiałość i pychę; zamiłowanie zaś w naukach i praca umysłowa, pochłaniając zbyt wiele czasu, nie zostawią go jej dosyć na dopełnienie istotnych jej obowiązków, w praktycznem, rzeczywistem życiu. Wszystkie te atoli zarzuty są raczej tylko upozowaniem złej woli, a nie szczerą prawdy obroną.

O*, O uczoności kobiet, w: „Kronika Rodzinna”, 1868

Są zapewne, i w znacznej liczbie ludzie, najzupełniej zadowoleni z takiego stanu rzeczy, przekonani, że wiedza, udzielana dotąd kobietom, jest zupełnie dostateczną, może i zbyteczną nawet.
Tacy dzielą się na dwa obozy. Jedni pożyczywszy okularów od doktora Tem-gorzej, uważają kobietę za istotę nieudolną z natury, której przywar wrodzonych nic poprawić i moralnej godności nic podnieść nie zdoła. Inni, spojrzawszy na kobiety przez szkiełka doktora Tem-lepiej, okrzyknęli je tak doskonałemi, anielskicmi z natury istotami, że dość im wrodzonej piękności, mianowicie wrodzonej dobroci i miękkości serca, aby spełnić mogły godnie swoje na ziemi zadanie.

Eliza Orzeszkowa, Kilka słów o kobietach, Warszawa 1870

Istotne te wszakże przyczyny, dla których partya klerykalna, a na czele biskup Dupanloup, sprzeciwiała się rozszerzaniu wiedzy między kobietami, a zatem i wraz za niem idącemu wyemancypowaniu się ich z pod pewnych wpływów, były objawione w energicznym proteście biskupa przeciw rozporządzeniom ministra. Jego Eminencya fulminował zarzuty swe w imię skromności i pokory niewieściej. „Nieprzyzwoitą byłoby rzeczą, pisze biskup Orleański, aby młoda niewiasta występowała wobec licznie zgromadzonego towarzystwa, dla zdania egzaminu, aby publicznie prezentowała swoje wiedzę wobec uczonych członków ciała uniwersyteckiego. Sprzeciwiałoby się to dziewiczej skromności niewieściej pokorze!"

Eliza Orzeszkowa, Kilka słów o kobietach, Warszawa 1870

Sądzą niektórzy, że kobieta, która się zaznajomi z fizyką, chemią, historyą, geometryą i społemznemi kwestyami, musi uczynić rozbrat ze słodkim wdziękiem kobiecej łagodności i prostoty.

Eliza Orzeszkowa, Kilka słów o kobietach, Warszawa 1870

Więcej nawet, burze wznoszone na kobiety w naukach zatopione, z wolna umilają; uznać musiano, że jakkolwiek było pomiędzy niemi wiele wstrętnych dla nas osobistości, pewna wszakże część tych kobiet odniosła prawdziwą korzyść z nauki, niektóre odznaczyły się niemałem poświęceniem dla sprawy wiedzy i ludzkości, inne spełniają z prawdziwą kobiecością swe obowiązki żon i matek, a niemoralność w ich szeregach nie robi liczniejszych niż gdzieindziej ofiar, jeżeli nauce nie towarzyszą jakieś wyjątkowo demoralizujące warunki.

Anastazja Dzieduszycka, Po dziesięciu latach, w: „Kronika Rodzinna”, 1880

Bez doktorek, urzędniczek, professorek, dyplomatek, artystek i t. p., obywały się społeczeństwa, - bez gospodyń i matek obejść się nie mogą; zatem wniosek ztąd prosty, co jest bliższem zadaniem i obowiązkiem kobiety i w czem głównie celować powinna.

Pogawędka, „Bluszcz”, 1883

Stowarzyszenie British Medical Association odbyło swoje doroczne zebranie w połowie sierpnia w Brighton. Mowę inauguracyjną miał przewodniczący dr Moore o wykształceniu fachowem kobiet, w której oczywiście oświadczał się przeciwko niemu. Twierdził on iż kobieta przez wykształcenie fachowe nabiera niechęci do związków małżeńskich. Niechaj kobieta nie stara się zostać mężczyzną ale matką mężczyzn.

„Medycyna”, 1886

Tak! w obronie emancypacji, właściwiej — w obronieniu rozszerzenia praw kobiecych, nikt już kopii kruszyć nie będzie, bo w znacznej części świata, przynajmniej choć w zasadzie, przyznano jej te prawa. To też rzeczniczki tych idei, mające umysł dojrzały a spokój zwycięzcy, nie rozpierają się już w salonach, cicho, ale poważnie, pracują na chlubnie zdobytej grzędzie i nie wyzywają na rękę nie chcących walczyć z niemi. Ale ta armia lilipucia, wspomniana wyżej, zawcześnie już wchodzi w nieprzyznane jej żadnym kodexem prawa. Są to podlotki czternasto i piętnastoletnie, które marzą o wielkich czynach i wielkich zdobyczach, szermują języczkiem na lewo i na prawo a obałamucone słowami wielkich idei, nadymają się, jak pęcherzyki i chcą świat na swoje kopytko przerobić. Główki, w których nie dobrze jeszcze ułożyły się zwoje mózgowe, przepełnione są marzeniami o biretach doktorskich i doniosłych czynach, jakiemi — patrzeć tylko-dwie półkule globu ziemskiego rozbrzmiewać będą; młodziutkie te serca, skoszlawione, Bóg wie zkąd przybylemi ideami—-marzą o takich rzeczach, o jakich żadnym jeszcze nie śniło się filozofom. Daremno bliższe im nieco pokazywać horyzonty, coś szeptać o jakiś obowiązkach w zakresie zagrody rodzinnej: uśmiech przekąsu malinowe wykrzywi usteczka a tak wzgardliwe spojrzenie przeszyje zacofańca, że mimowoli mróz za kołnierzem poczujesz. Emancypacya zrobiła więcej, niż zamierzała — przedarła się tam, gdzie jeszcze nie czas jej było zazierać, i kto wie, czy nie odpokutujemy boleśnie za to jej najście.
— Więc jesteś pan przeciwny biretom doktorskim, które tak wspaniale ozdabiają niewieście głowy? jesteś przeciwny samodzielności kobiet i przyzwyczajaniu ich zawczasu do umiejętności dawania samej sobie rady?...
— Nie, łaskawe panie!... O was mówiąc, jestem przeciwny wszelkiej przesadzie; mówiąc o niedorostkach, jestem stanowczo przeciwny przedwczesnym a zbyt wygórowanym marzeniom i do tego marzeniom — tylko... o biretach. Nie często ten biret może i powinien ozdabiać głowy niewieście, a gdzie, to — u nas, mają one inne a nieco świętsze zadania. W społeczeństwach ukształtowanych tak jakoś, że kury im złote jaja niosą, można czasem popuścić wodze zbyt wygórowanej fantazyi i za dziesiątą górę polecić; u nas — nie wolno. Potrzeba lot zniżyć i niżej piersią przypaść. Gdzieindziej niech kobiety z professorskich katedr o nowych zdobyczach wiedzy ogłaszają światu, u nas — niestety! katedrą powinien być dom, a słuchaczami — choćby... czeladka. Nie każda ten dom mieć może — przerwie mi głos jakiś.
— Wiem o tem...
To też, na wzór krakowskiego uniwersytetu, nie otwieram kobiecie połowy drzwi tylko; niech się uczy, kształci i zdobywa sobie jak najszerszą wiedzę, która, bezdomnym, może ułatwić sposób do życia, choć i zdobyty tytuł doktora filozofii, jak u nas przynajmniej, nie ściele róż jeszcze pod stopami istot przez czas pokrzywdzonych. Ale wpajanie w umysły dziewcząt młodych tych pragnień gwałtownych, tego wylotu za kopce graniczne po szeroką, szeroką wiedzę: jest złem, które może dla nich osobiście bolesnem rozczarowaniem się odbić, a i społeczeństwu dużą wyrządzić krzywdę. Przy tych aspiracyach, wyradza się w główkach dziewczęcych karygodne lekceważenie tego, co stanowiło, stanowić musi i będzie główny podkład dla cnót domowych: poszanowanie rodziców, miłość rodziny, obowiązek względem Boga i swoich. Może gdzieś są narody, mogące się bez tego obejść, my — nie! Chata kołodzieja niedobrze na swych podwalinach stoi i nie podtrzymają jej doktorki, filozofki ale uczciwe szafarki, rzucające ze skarbczyka swojego dużo miłości, która nauczy wytrwać, gdy wytrwać potrzeba i zaniedbaną rolę dobrem zasiać ziarnem. Ta cicha prac a na grzędzie własnej, na której coraz bardziej zwyradniają się rodzime płonki, potrzebuje waszego oka i wielkiego ukochania. Nie rozpinajmy skrzydeł do objęcia, wprawdzie ponętnych bardzo a szerokich horyzontów, gdy one tej swojskiej grzędy ogarnąć nie są zdolne.

??, Pogawędka, w: „Bluszcz”, nr 1894

Nie potrzeba obwijać w bawełnę, bo to żaden sekret, że kobiety do nauki czują pociąg dość umiarkowany, ale za to daleko silniejszy do zabaw, czynienia zadość próżności, do rozmów, mile głaszczących, a już najwięcej może do strojów.