Czas Emancypantek

Taniec

Taniec stanowił jedną z istotnych form interakcji męsko-damskiej. Młode panny miały okazję do zaprezentowania swojego wdzięku i figury, do tego także w wydekoltowanej balowej sukni i starannie ułożonej fryzurze. Był również okazją do potencjalnego flirtu – oferował możliwość (ograniczonego) kontaktu fizycznego i chwili swobodnej rozmowy. Dlatego też musiał zostać obwarowany starannymi przepisami.

Liczne zaproszenia do tańca były dla młodej kobiety powodem do dumy, zaś brak takowych ogromnym upokorzeniem. Do gospodyni domu należało zadbanie o to, by podobne sytuacje nie miały miejsca. Damom nie wypadało także odmawiać zaproszenia do tańca, z drugiej strony nie należało zbyt często tańczyć z tym samym partnerem.

Szał taneczny ma i drugą przyczynę. Dwie płcie: kobiety i mężczyźni, są po to stworzone, aby okazywały sobie jak największą życzliwość. Tymczasem w życiu codziennym sympatie ich krępuje się tak licznymi prawidłami, że gdy kawaler ściśnie pannę za rękę, a ona (Boże nie dopuść!) dotknie jego ramienia, natychmiast wybucha skandal i zaraz mnogi orszak krewnych tudzież przyjaciół ciągnie młodą parę do zakrystii!...

Bolesław Prus, Kroniki

Liczne ogłoszenia, jakie z nadeszłą jesienią w piśmie naszem zamieszczane są przez Panów Nauczycieli tańca salonowego, skłaniają nas do przypomnienia młodym Panienkom, iż o ile taniec przystoi ich płci i wiekowi, o tyle słusznie baczyć należy na przestrogę Górnickiego, który dawno i bardzo dawno już powiedział: „Kiedy w taniec pójdzie niewiasta, niezda mi się, aby ochotą zbytnią i żartkiem skokiem pokazować się miała. Niechaj tak tańcuje, iżby znać było niedużość jej i jakąś przyrodzoną pieszczotę, tej płci bardzo przystojną".

„Kurier Warszawski”, 1865

Wiadomo, że w naszych czasach każde liczniejsze towarzystwo młodzieży płci obojej zbiega się po większej części w celu wykonywania tańców. Taniec to niekoniecznie właściwy środek zbliżenia do siebie dwóch serc, które począwszy od pewnej chwili powinny jednakowym taktem uderzać. Taniec nie jest także najlepszym środkiem poznania się, co najwyżej poinformować nas może w kwestii wagi, zręczności, a także w kwestii stosunku natury do sztuki. Poznajże w tańcu, niebaczny młodzieńcze! zasoby umysłowe towarzyszki, wysokość długów hipotecznych obciążających kamienicę jej papy, stosunki rodzinne itd., itd.? Naturalnie, że nie poznasz, a co gorsza, upojony jej gorącym oddechem, przeszywany nieustannie jej omdlewającym spojrzeniem, dotykany jej tarlatanową sukienką, atłasową rączką, jedwabnymi włoskami i tysiącem innych odurzających szczegółów – stracisz zimną krewi o d łyczka idąc do rzemyczka, w ciągu kilku tygodni możesz popełnić głupstwo.

Bolesław Prus, Sprawy bieżące, „Niwa”, 1875

W salonach do wspólnej zabawy u wód, panna może tańczyć tylko z mężczyzną, który jej był przed balem prezentowany. Odmówienie nie zmusza jej jak na prywatnym wieczorze do nietańczenia wcale, może bowiem bardzo grzecznie odpowiedzieć, że rodzice upoważniają ją tańczyć tylko z osobami im znajomemi i które jej były przedstawione.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Przepisy wymagają aby pan domu, jeśli jest młodym jeszcze, albo jego synowie, przetańczyli najprzód ze wszystkiemi bez wyjątku tancerkami zgromadzonemi w ich salonie. Jest to zwyczaj, którego nie można pominąć; osobę, dla której mamy szczególniejsze obowiązki lub szacunek, zaprasza się pierwszą do tańca. Młody człowiek zaś, zaproszony na bal, według reguł powinien najprzód tańczyć z gospodynią domu i jej córkami. Ale ponieważ zbyt często byłoby to nader trudnem, z powodu licznej konkurencyi, wypada aby nie zaczął tańczyć dopóty, dopóki nie zamówi pani domu lub jej córki do jednego z następnych tańców. Dopełniwszy tego obowiązku tańczyć może, zaczynając od angażowania osób należących do tych domów, w których bywa najczęściej.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Panna tańcząca nie ma prawa odmówić tańczenia żadnemu ze zgromadzonych tancerzy; gdyby odmówiła jednemu, pod pozorem że jest zmęczoną, a poszła tańczyć z drugim, mogłaby być narażona na wielką nieprzyjemność; to samo mogłoby mieć miejsce, gdyby pomyliwszy się przyrzekła tańczyć z jednym, a poszła z drugim. Taki wypadek przytrafia się czasem mimowolnie; tancerz jednak, pozna zbyt łatwo, czy był zamiar obrazy lub nie.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Aczkolwiek wszelka poufałość pomiędzy młodemi ludźmi na balu jest surowo zakazaną, przyjętem jest jednak, aby w kontredansie i mazurze panna rozmawiała z kawalerem. W rozmowie unikać i strzedz się potrzeba obmawiania; przedmiotem konwersacyi może być piękność balu, uprzejmość i gościnność gospodarzy, elegancya toalet i..... gorąco. Przyznać potrzeba, że w tym zakresie, jedynie młodym ludziom dozwolonym, trudnem jest złożyć dowody dowcipu, a rozmowa płynąca wolnym biegiem po tak pospolitej i jałowej treści niemało przyczynia się do nadania światowym zebraniom bezmyślnego charakteru, tak nieznośnego dla ludzi rozumnych i wykształconych.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Młody człowiek, który zaangażowawszy tancerkę, zapomina o tem i pozostawia ją siedzącą, może się narazić na bardzo przykre następstwa; ojciec, brat lub narzeczony są w stanie i nieledwie są w prawie ubliżyć mu lub wyzwać go na pojedynek.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Młoda osoba nie dość często zapraszana do tańca nie powinna z tego powodu okazywać złego humoru; rozmawiając z zajęciem, z najbliżej sobie siedzącą sąsiadką, okaże, że nie zwraca uwagi na opuszczenie i zapomnienie.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Obowiązkiem zaś gospodyni domu jest czuwać nad tem, aby zaproszone przez nią młode osoby tańczyły; powinna ona namawiać młodych ludzi, aby szli zapraszać do tańca panny, których powierzchowność nie jest dostateczną zachętą do częstego angażowania. Ma się rozumieć, że należy to robić z wielkim taktem i delikatnością i udawać się pod tym względem z prośbą do dobrze znajomych i najbliższych przyjaciół. Baczyć także należy, aby osoba, która jest celem podobnych starań, nie spostrzegła się i nie obraziła.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Niedobrze widzianem jest, jeśli panna tańczy więcej jak trzy razy z jednym i tym samym kawalerem w ciągu jednego wieczora. Wyjątek od tej reguły stanowi tańczenie ze swym narzeczonym, albo przypadkowe tańczenie z wyboru, w figurach mazura lub kotyliona, wreszcie kiedy zgromadzenie jest nieliczne lub złożone z osób najbliższych, dobrze sobie wzajemnie znajomych.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Zapomnieliśmy już tańczyć. Dawniej rzeźka młodzież hasała, dzisiaj zaledwie spaceruje po salonach. Nie myślimy tu bynajmniej zagłębiać się w badanie przyczyn tego nienaturalnego zwrotu w usposobieniu młodzieży naszej; zaznaczamy sam fakt tylko. Poważniejemy widocznie; ale jak i w wielu innych razach nie umiemy zachować miary czasu i okoliczności, tak też i dzisiejsza, wrodzona czy wyrobiona powaga młodego pokolenia, rażąco bije w oczy. Młodzież teraźniejsza wstydzi się, albo też udaje że wstydzi się tańca; trzy czwarte zaś tej młodzieży, tak uniwersyteckiej jak i gimnazjalnej tańczyć nie umie. A szkoda wielka! pomijając już względy hygieniczne, o których niezwykła pamiętać lekkomyślna młodość — taniec stanowi jednę z najmilszych i najprzyjemniejszych towarzyskich rozrywek. Zbliża się i łączy ludzi między sobą, ułatwia stosunki wzajemne, nadaje polor i ogładę towarzyską, a zalety te, jakkolwiek powierzchowne tylko, wielką nieraz, w dalszem życiu, odgrywają rolę. Przeciwnie, zaniedbanie niewinnej tej zabawy, pociąga za sobą oschłość charakteru, nieumiejętność znalezienia się, zwłaszcza w towarzystwie kobiet, uczęszczanie do zakładów publicznych, gdzie w „swobodnem“ kółku znajomych, przy kuflu piwa, czas uchodzi na bezmyślnej gawędce, szkodliwie działając na złagodzenie i umoralnienie obyczajów. Nie bez pewnej też podstawy wyrzekł jeden z dramaturgów francuskich, iż mężczyzna nie tańczący, niezawodnie musi być samolubem.
Aby jednak taniec chociaż w części osiągnął zakreślone mu zadanie społeczne: uszlachetnienia obyczajów; winniśmy pamiętać, że nie tańczymy wyłącznie dla własnej przyjemności, ale przyjemność tę dzielić z nami powinna i osoba z którą tańczymy i ci, co sami nie tańcząc, jedynie tylko w charakterze widzów uczestniczą w ogólnej zabawie. Tańczenie więc „na urząd“, „za pańszczyznę“, „dla zapracowania na kolację“, — jako nie-mające takiego charakteru — nie może tu być brane w rachubę.

Antoni Kleczewski, Tańce salonowe. Praktyczny poradnik dla tańczących, Lwów 1879

Stając przed damą, z którą pragnie tańczyć, mężczyzna skłania lekko głowę, bacząc na to starannie, aby nie był potrącony i popchnięty przez tańczące już pary. Gdy dama wstanie, bierze ją prawą ręką pod lewe ramię, nie dalej wszakże jak do połowy kibici, lewą zaś ujmuje prawą jej rękę w ten sposób, aby ręka damy była na wierzchu. Lewa ręka damy spoczywa zlekka na ramieniu mężczyzny; brzydko jest, kiedy ręka ta opuszcza się powyżej łokcia, albo też przewiesza aż na plecy. Niewłaściwem jest również nachylanie się całym ciężarem swej osoby ku ramieniu mężczyzny, podobnie jak zbyteczne zbliżenie się wzajemne tańczącej pary.

Antoni Kleczewski, Tańce salonowe. Praktyczny poradnik dla tańczących, Lwów 1879

Zwyczaj wymaga, iżby na balu, gospodarz domu i jego synowie, przetańczyli raz przynajmniej ze wszystkiemi tańczącemi damami. Zwyczaj ten staje się niemal obowiązkiem. Również i młody człowiek zaproszony na bal, powinien przedewszystkiem tańczyć z gospodynią lub jej córką, a potem dopiero z innemi damami, lecz i teraz najpierw z temi, w których domu bywa.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Gospodyni wypada postarać się w sposób bardzo delikatny, iżby kobiety nie obdarzone urodą, znalazły danserów. Potrzeba im to tak zrobić, iżby i danserów niezmuszać i tych upośledzonych dam nieurazić.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Pospolitością też jest wielką, chichotać się ze swym towarzyszem z poza wachlarza lub szeptać; nie wypada równie tańczyć kilkakrotnie z jednym i tym samym w ciągu wieczoru, chyba że jestto narzeczony lub że się jest w małem kółku.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Młody człowiek zaprosiwszy na bal damę, ma zaraz, skoro tylko muzyka się zacznie, stanąć przy niej, podać jej ramię prawe i poprowadzić. Zawsze po prawej stronie stoi przy niej.
Skoro taniec został ukończony, znów jej podaje ramię i odprowadza na miejsce. Skłoniwszy się głęboko, dziękuje potem swemu vis-a-vis. Młodzieniec nie powinien brać w rękę przedmiotów swej danserki, to jest: bukietu, chustki, wachlarza, bo oznacza to poufałość, zwracającą na nią uwagą.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Niéma jak tańcująca zabawa dla panny, która pragnie pokazać się i tryumfować. Tu, gdzie idzie o wykaz wdzięków i choreograficzne popisy, żadna już nie prześcignie jéj mężatka. Tu w wartkim walcu karminowy rumieniec oblewa lica, w kadrylu z nieporównanym powabem miękko falują kształty, tu można rozwinąć zwinność gazeli i majestatyczną gracyą księżniczki, tu nie trzeba obfitych umysłowych zasobów, aby prowadzić interesującą rozmowę, bo sam już taniec nie pozwala na tworzenie długich frazesów, a muzyka i ruch wybornie wtórują krótkim, urywanym wyrazom, które wylatują z ust, jak drobne race, i lecą w przestrzeń, aby w sercach zapalać.... fajerwerki. W czasie, gdy mężatka, zamyślona nieco, zwiędła już trochę, niekiedy tańcząc i bawiąc się, wciąż się ogląda na męża, który w przyległym pokoju, grając w preferansa, od czasu do czasu rzuca na nią przeze drzwi spojrzenia; panna, świeża, zwinna, swobodna jeszcze od matrymonialnych więzów, prowadzi w tańcu réj tryumfalny, obdarzając jednego uśmiechem, drugiego spojrzeniem, trzeciego kwiatkiem, wypadłym z bukietu, a krąży wkoło wszystkich, jak listek róży, wiatrem porwany i igrający z rojem motylów.
Tańcująca zabawa, to żywioł, w którym panna kąpie się, jak ryba w wodzie. Grzmi muzyka, szeleszcą suknie, woniéją kwiaty, olśniewa światło, we wszystkich oczach palą się ognie sztuczne; bawmy się więc, tańczmy!

Eliza Orzeszkowa, Pamiętnik Wacławy, Warszawa 1884

W pauzach lub w takich, tańcach, które zezwalają na rozmowę, n. p. w kadrylu, powinien się mężczyzna starać, damę swą zabawić i zabawę tę jak najlepiej prowadzić. Dama rozumna i tkliwa znajduje w dowcipnej i czułej rozmowie podczas pauz częstokroć daleko więcej upodobania, niżeli w samym tańcu. — Obmawiać obecnych, wyszydzać ich ubiór i taniec jest wadą bardzo brzydką i pogardzaną. Bawić się z damą lub mężczyzną, a tancerkę nie wciągnąć w rozmowę, jest również wielką niegrzecznością — podczas gdy z drugiej strony unikać należy wielkiej poufałości.

Książeczka o dobrych zwyczajach towarzyskich, Cieszyn, 1886

Następnie trzeba uważać, aby każdy tańcujący takt w ruchach swoich zachował i wyraził w nich uczucia muzyki. Ręce nie powinny przylegać do ciała, ale też i nie kołysać się jak skrzydła wiatraka, lecz poruszać się lekko i przyjemnie. Również nie należy przy trzymaniu rękami mocnego wywierać nacisku, a tem mniej tam, gdzie się tańcujące pary do siebie zbliżają, gdyż zbytnie przyciśnienie do siebie byłoby wielką nieprzyzwoitością. Wogóle przy obejmowaniu unika się wszelkiego takiego ruchu i trzymania, któreby mogło być uważane za zuchwałą, lecz bezwstydną natrętność.

Książeczka o dobrych zwyczajach towarzyskich, Cieszyn, 1886

Chociaż kobiety bardzo lubią tańce, przecież w ostatnich czasach wiele użalają się na zbytnia, w tym względzie wygodę panów. Gdzie na bal zaproszeni są młodzi mężczyźni, samo się przez się rozumie, że głównie liczą na nich, jak i na tancerzy. Lecz ci młodzicy zwykle prędko się zmęczą i odchodzą od zabaw dla zapalenia fajki i do pokojów jadalnych, albo obierają sobie w sali dogodny punkt obserwacyjny i przypatrują się z arrogancyą tańcującym parom. Jak zachowanie się takie mało dobremu i delikatnemu tonowi odpowiada, wie o tem każdy, posiadający choćby tylko ślad uczucia grzeczności

Książeczka o dobrych zwyczajach towarzyskich, Cieszyn, 1886

Kto się lęka trudów tańca lub musi go ze względu na zdrowie opuścić, niechaj lepiej na bal nie przychodzi. Ten tylko u dam może się cieszyć lepszą wziętością, kto umie rej wodzić w tańcu i aranżować.

Książeczka o dobrych zwyczajach towarzyskich, Cieszyn, 1886

Młodzieniec zaproszony na bal powinien tańczyć, jeżeli nie chce uchodzić za niegrzecznego; gdyby zaś nie umiał tańczyć, lepiej zrobi jeśli wcale nie przyjdzie. Najprzód powinien prosić do tańca gospodynię lub jej córki, potem dopiero może się zwrócić do innych. Człowiek dobrze wychowany tańczy ze wszystkiemi damami w salonie, choćby między niemi były brzydkie i niemłode, a zanim zaprosi którą, przedstawia się przedtem jej matce. Powinien dobrze pamiętać, kogo zamówił do kontredansa lub mazura, bo zapomnienie w tym razie jest obrazą dla pań. Po skończonym tańcu i odprowadzeniu na miejsce swojej tancerki, dziękuje się nietylko jej, ale trzeba także złożyć ukłon pani, z którą się tańczyło vis-á-vis. Należy baczną zwracać uwagę na figury w mazurze, żeby się nie mylić i nie przemieniać ich, czem obraża się przewodniczącego tańcom. Jeżeli pani, którą się prosi, odmawia, nie wypada zwracać się zaraz do jej sąsiadki, bo mogłaby się obrazić.

Skarbiec dla rodzin w mieście i na wsi, tom I, Warszawa 1888

Panna siedzi zwykle obok matki i przyjmuje zaproszenie każdego tancerza, choćby był brzydki i niezgrabny. Odmowa w takim razie mogłaby ją narazić na wielkie nieprzyjemności. Jeżeli jest już zamówioną, grzecznie powiada o tem tancerzowi. Powinna, także uważać na figury w mazurze, żeby nie sprawiać zamieszania i nie psuć harmonii tańca. Szukać mężczyzn po innych pokojach do figury, wybierać ciągle jednego jest bardzo niewłaściwie. Powinna pamiętać do jakich tańców jest zamówioną, żeby ich nie przyrzekać komu innemu, z takiego bowiem roztrzepania, czy nieuwagi, często bardzo smutne wynikają następstwa. Panna nie daje do ręki tancerzowi wachlarza ani bukietu, gdyż to oznacza pewną poufałość w stosunkach, tembardziej nie może darować mu kwiatka. Tańcząc, powinna trzymać w ręku wachlarz i chusteczkę, bukiet może zostawić na krześle lub powierzyć go przyjaciółce. Mężczyzna tak samo nie rozstaje się z szapoklakiem. Szeptać lub śmiać się za wachlarzem jest wielką niewłaściwością.

Skarbiec dla rodzin w mieście i na wsi, tom I, Warszawa 1888

Piśmienne zaproszenia do tańca, znajdują w bieżącym karnawale coraz szersze zastosowanie.
Tancerz, ubiegający się o damę, posyła tejże stosownie przygotowaną karteczkę, której kupon z przychylną lub odmowną odpowiedzią adresantka zwraca autorowi.
Modne zaproszenia są nadzwyczaj wygodne dla... posłańców.

Wiadomości z różnych stron, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1889

Panienki niezgrabnie i źle tańczące niech lepiej odmówią sobie występowania publicznego, złe bowiem robi wrażenie, jeżeli ktoś skacze zbytecznie, lub nogi krzywo stawia, lub, co gorsza, kiedy w żaden sposób w takt trafić nie może. Gdyby młode osoby wiedziały, jak sobie tem szkodzą w oczach ludzi z dobrym gustem! Gdyby wiedziały, jak to śmiesznie wygląda, zapewne zważałyby więcej na siebie, albo może zabrakłoby im odwagi do występowania publicznie.

Wanda Reichsteinowa-Szymańska, Poradnik dla młodych osób w świat wstępujących, ułożony dla użytku tychże przez Wielkopolankę, Poznań 1891

Młodemu mężczyźnie nie wolno wymawiać się pod żadnym pozorem od tańczenia podczas balu, na którym nie wielu jest danserów, tem więcej jeżeli nie przeszedł lat trzydziestu.
Dzisiejsi młodzieńcy »chorują na nietańczenie«, zdaje się im, że przez to wydają się bardziej »interesującymi!« Czasami tylko raczą się prześliznąć w kadrylu, lub obrócić w walcu z »królową balu«. Takie pozowanie jest i śmieszne i pretensyonalne, a bardzo — nieprzyjemne dla gospodyni domu jak i dla gości; młode panienki zaś wyśmiewają tego rodzaju kawalerów.
Lecz jeśli młody człowiek tańczy źle, to sto razy lepiej uczyni, gdy wcale tańczyć nie będzie: lepiej nawet nie być na balu, aniżeli okazać się niezgrabnym.
Na wielkich i urzędowych balach dobrze jest: tańczyć tylko kadryla i to z vis á vis (wi-za-wi) — znanem — lub — któremu przedtem bezwarunkowo wypada się zaprezentować. Przy »lansyerze« trzem parom zwykle trzeba się przedstawić.
Do kotyliona zaprasza się podczas balu; istnieje jednak zwyczaj, że damy same, przypinając order mężczyznom, wybierają ich sobie na danserów.
Młody człowiek pod karą utraty dobrej opinii nie powinien okazywać niezadowolenia, gdy mu wypada tańczyć z damą — brzydką lub niemłodą.

Małgorzata Bogacka, Powszechna kuchnia swojska, oparta na wieloletniem doświadczeniu i zdrowotno - dyetetycznych zasadach, Nowy Sącz, 1896

Na balu młode panienki powinny siedzieć na miejscu przy matce; kiedy podają rękę danserowi, aby iść do tańca, zostawiają bukiet na swojem miejscu lub przyjaciółce, która nie tańczy, może jednak zachować przy sobie wachlarz, z bukietu nie powinna darować ani jednego kwiatka.

Małgorzata Bogacka, Powszechna kuchnia swojska, oparta na wieloletniem doświadczeniu i zdrowotno - dyetetycznych zasadach, Nowy Sącz, 1896

Nie należy tańczyć zbyt często z jedną damą lub jednym mężczyzną, wypada to jedynie narzeczonym.

„Bluszcz”, 1897

Prawe ramię trzyma [kawaler] prostopadle spuszczone do ręki danserki, która uważa, aby biustem swym nie opierać się nigdy i nie zbliżać się do mężczyzny. Tak wymagają prawidła światowe.

baronowa Staffe, Zwyczaje towarzyskie, przeł. M.N.B., Lwów 1898

Dzisiejsi młodzieńcy pozują na nietańczenie, zdaje się im, że przez to wydają się daleko więcej interesującymi. Czasami tylko raczą się prześlizgnąć w kadrylu lub obrócić się w walcu z królową balu. Pozowanie takie śmieszne jest i pretensyonalne, a bardzo nieprzyjemne dla gospodyni domu, jak i dla innych gości. Prawdziwie poważni ludzie śmieją się z tej pretensyonalności, a młode panny za nic mają tego rodzaju kawalerów.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi Na podstawie najlepszych źródeł ułożył, Wydanie czwarte, Warszawa, Kraków 1898

Danserka niechże się nie kładzie na ramię swego dansera, ani odchyla w tył, bo go przez to męczy i nuży.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi Na podstawie najlepszych źródeł ułożył, Wydanie czwarte, Warszawa, Kraków 1898

Młody człowiek pod karą opinii źle wychowanego, nie powinien okazywać niezadowolenia, gdy mu wypada tańczyć z damą brzydką lub niemłodą.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi Na podstawie najlepszych źródeł ułożył, Wydanie czwarte, Warszawa, Kraków 1898

Wielką obrazę aczkolwiek mimowolną wyrządza mężczyzna kobiecie, jeśli ją zaangażuje do tańca i zapomni o tem; może sam z tego tytułu być obrażonym i wyzwanym na pojedynek przez brata lub narzeczonego.

Jak żyć z ludźmi? Popularny wykład zwyczajów towarzyskich. Wydanie trzecie, Warszawa, 1898

Tancerki nie należy trzymać zbyt blisko, ani też zbyt wolno, - ręki w tańcu silnie nie ściskać, a w przerwach trzeba swej tancerce usługiwać i bawić ją, nie biorąc jednak do ręki jej wachlarza, bukietu lub chustki.

Jak żyć z ludźmi? Popularny wykład zwyczajów towarzyskich. Wydanie trzecie, Warszawa, 1898

Czyż potrzebujemy nadmieniać, że konwenanse światowe, nie dozwalają tańczyć za często z tą samą tancerką, choćby upoważniał do tego jej brak taktu czy niedoświadczenie. Jeśli kto czyni to, w bardzo zresztą chwalebnym zamiarze wyzwolenia panny z przykrego osamotnienia, winien starać się przedstawić jej innych tancerzy.

Przewodnik życia światowego, Warszawa 1900

Mężczyzna nie powinien obrażać się jeśli kobieta odmawia jego zaproszeniu; ma do tego najzupełniejsze prawo, nie potrzebując tłomaczyć się ze swego postanowienia i jego powodów. Wolno jej nawet przyjąć zaproszenie innego tancerza, byle uprzejmością umiała osłodzić odmowę.

Przewodnik życia światowego, Warszawa 1900

Uważano także, że kobietom w dojrzałym wieku tańczyć już po prostu nie wypada:

Konwenanse światowe wymagają, aby kobieta umiała w porę zaprzestać brania udziału w pewnych zabawach – a bezwarunkowo w tańcu, nie czekając wieku, w którym panowie taniec z nią uważają sobie za ciężką pańszczyznę, i proszą tylko jako przymuszeni. Logicznie biorąc, powinna uczynić to wprowadzając w świat córkę, lub jeśli jej niema, gdy młodość przemija; nie straci na tem, i nie skaże się na odosobnienie, jeśli ujmujące m obejściem i wdziękiem rozmowy zgromadzi koło siebie grono wybranych. W ściślejszem, poufałem kółku, nawet poważniejsze panie i mamy mogą przyjąć zaproszenie do tańca, byle nie objawiały zbytniego w nim zamiłowania, co uchodzi tylko młodym dziewczętom. Panowie większą mają swobodę; mogą tańczyć dopóki nogi nie wypowiedzą im posłuszeństwa.

Przewodnik życia światowego, Warszawa 1900

Karnecik balowy umieszcza się w pasku lub w dołku za stanikiem. Wachlarz trzyma się w ręku, podczas tańca kładzie się go na krześle. Chusteczkę nadzwyczaj misterną, „utkaną rączkami wieszczek,” należy umieścić w otworze rękawiczki na dłoni. Trzewiczki na wysokich obcasach, atłasowe, w kolorze sukni.

Mieczysław Rościszewski, Pani domu. Skarbiec porad praktycznych dla Polek wszelkich stanów, Warszawa, 1904

Syn pani domu powinien tańczyć ze wszystkiemi paniami bez wyjątku i wyręczać matkę w spełnianiu jej obowiązków.

Mieczysław Rościszewski, Pani domu. Skarbiec porad praktycznych dla Polek wszelkich stanów, Warszawa, 1904

Na balu młoda osoba tańczyć może jedynie z mężczyzną, który jej został przedstawiony. Odmowa nie zniewala jej bynajmniej do nietańczenia z nieznajomym; może odpowiedzieć bardzo grzecznie, że „żałuje, nie mogąc przyjąć zaproszenia, ale rodzice nie pozwalają jej tańczyć z panami, których jej nie przedstawiono.”

Mieczysław Rościszewski, Pani domu. Skarbiec porad praktycznych dla Polek wszelkich stanów, Warszawa, 1904

Na balu rękawiczek panna nie zdejmuje, a tem bardziej bez rękawiczek nie tańczy. Z tancerzem swoim prowadzi rozmowę obojętną i nie wyraża się złośliwie o osobach obecnych.

Mieczysław Rościszewski, Pani domu. Skarbiec porad praktycznych dla Polek wszelkich stanów, Warszawa, 1904

Pani domu powinna tańczyć mało; natomiast musi ona czuwać, ażeby się wszyscy bawili, wyszukiwać tancerzy pannom mniej ponętnym, a czynić to w sposób przezorny i delikatny, tak, ażeby biedna opuszczona panienka nie czuła, że jej przyprowadzają tancerza z przymusem.

Mieczysław Rościszewski, Pani domu. Skarbiec porad praktycznych dla Polek wszelkich stanów, Warszawa, 1904

Tancerkę w walcu trzyma się w pół prawą ręką, lewą zaś podtrzymuje się jej rękę prawą na wysokości ramion; tancerka opiera lewą rękę na ramieniu tancerza; biusty obojga nie powinny się dotykać.

Mieczysław Rościszewski, Pani domu. Skarbiec porad praktycznych dla Polek wszelkich stanów, Warszawa, 1904

W razie upadku pary, wodzirej obowiązkowo spieszy na pomoc i stara się, ażeby para tańczyła dalej, gdyż przez to niezręczny kawaler zagładzi swoją niezręczność, a przytem niemile wrażenie spowodowane przygodą na wszystkich tańczących, zostanie wkrótce zatarte.

Mieczysław Rościszewski, Tańce salonowe. Praktyczny przewodnik dla tancerzy i wodzirejów uwzględniający tańce najnowsze i najmodniejsze, Warszawa 1904

W tańcach, zapraszając damę, należy zbliżyć się do niej z ukłonem. We wszystkich wypadkach, gdy tancerz ujmuje rękę damy, powinien zwracać się do niej z ukłonem, i w ogóle zawsze, gdy mężczyzna prosi kobietę o rękę, powinien zwrócić się do niej twarzą, tym ruchem wypraszając sobie niejako jej zgodę.